Το αντίστροφο στεγαστικό δάνειο ως μηχανισμός ενίσχυσης του διαθέσιμου εισοδήματος των συνταξιούχων : μακροοικονομικές επιπτώσεις και στρατηγικές διάθεσης στην ελληνική αγορά

Abstract

Η παρούσα εργασία εξετάζει το αντίστροφο στεγαστικό δάνειο (reverse mortgage) ως έναν εναλλακτικό μηχανισμό ενίσχυσης της οικονομικής ασφάλειας των ηλικιωμένων νοικοκυριών στην Ελλάδα, σε ένα περιβάλλον έντονης δημογραφικής γήρανσης, συρρίκνωσης των συνταξιοδοτικών παροχών και υψηλής ιδιοκατοίκησης. Στόχος της μελέτης είναι να αναλύσει τις προϋποθέσεις, τα οφέλη, τους κινδύνους και τις θεσμικές απαιτήσεις ενός βιώσιμου συστήματος αντίστροφων στεγαστικών δανείων, συνδέοντας διεθνείς πρακτικές με τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Μεθοδολογικά, η εργασία βασίζεται σε συστηματική βιβλιογραφική και θεσμική ανασκόπηση. Πραγματοποιείται συγκριτική εξέταση των κυριότερων διεθνών μοντέλων (Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες, Ισπανία, Γερμανία) και ανάλυση του ευρωπαϊκού κανονιστικού πλαισίου με έμφαση στην Οδηγία για τη Διανομή Ασφαλιστικών Προϊόντων (Insurance Distribution Directive – IDD). Παράλληλα, ενσωματώνονται ενδεικτικά αριθμητικά παραδείγματα για την εξέλιξη του δανειακού υπολοίπου και τις επιλογές των κληρονόμων, με στόχο την πρακτική αποτύπωση της λειτουργίας του προϊόντος. Τα ευρήματα δείχνουν ότι η κοινωνική αποδοχή του προϊόντος εξαρτάται καθοριστικά από τη διαφάνεια, την προστασία του καταναλωτή, την εμπιστοσύνη στους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και τη διατήρηση της οικογενειακής περιουσίας. Η διεθνής εμπειρία καταδεικνύει ότι η επιτυχής εφαρμογή προϋποθέτει αυστηρό εποπτικό πλαίσιο, υποχρεωτική συμβουλευτική και ρήτρες ασφαλείας όπως το No Negative Equity Guarantee. Επιπλέον, στο ελληνικό πλαίσιο, ο θεσμός μπορεί να λειτουργήσει ως συμπληρωματικό εργαλείο κοινωνικής πολιτικής, μειώνοντας τις πιέσεις προς το συνταξιοδοτικό σύστημα και συμβάλλοντας στη βέλτιστη αξιοποίηση της αδρανούς ακίνητης περιουσίας. Η δυνητική απελευθέρωση κατοικιών μπορεί επίσης να επηρεάσει θετικά την προσβασιμότητα στη στέγαση για νέους και ζευγάρια, στηρίζοντας τη δημογραφική ανανέωση. Συνολικά, η εργασία καταλήγει ότι η εισαγωγή ενός κοινωνικά ισορροπημένου και θεσμικά ασφαλούς συστήματος αντίστροφων στεγαστικών δανείων είναι εφικτή στην Ελλάδα, υπό την προϋπόθεση ότι εφαρμόζεται με πλήρη διαφάνεια, ισχυρή εποπτεία και σαφή ενημέρωση των ηλικιωμένων δανειοληπτών.