Η ελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη και στην Ελλάδα: προκλήσεις και προοπτικές

Abstract

Τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουν σημειωθεί ραγδαίες εξελίξεις στον κλάδο των κοινωφελών υπηρεσιών δικτυακής υποδομής και συγκεκριμένα, στον κλάδο της ενέργειας. Ένας-ένας οι κλάδοι των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος απέβαλαν το μονοπωλιακό προστατευτικό τους μανδύα αντιμετωπίζοντας ταυτόχρονα πρωτόγνωρα προβλήματα ανταγωνισμού και εξασφάλισης του κοινωνικού χαρακτήρα της δημόσιας υπηρεσίας. Η διαδικασία της ελευθέρωσης κάθε άλλο παρά εύκολη υπήρξε με τα ιστορικά μονοπώλια να αντιστέκονται σθεναρά στην απώλεια των αποκλειστικών τους δικαιωμάτων και τις νεοεισερχόμενες επιχειρήσεις να δίνουν μάχη για να καταστούν κι αυτές ισοδύναμοι παίκτες της αγοράς. Απώτερος στόχος και αίτημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν και είναι ο περιορισμός του κράτους σε ρόλο εποπτικό μέσα στο ρυθμιστικό πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς και η ανάδειξη του σε «κράτος - ρυθμιστή» σε αντιδιαστολή με το μοντέλο της παροχικής διοίκησης που κυριαρχούσε για πολλά χρόνια στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εντούτοις, η οικονομική κρίση που πλήττει τα τελευταία χρόνια την Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργεί ευλόγως τον προβληματισμό σχετικά με το ρόλο του κράτους στην οικονομία στο εγγύς μέλλον. Η διεθνής εμπειρία κατέδειξε ότι η πρακτική εφαρμογή του δικαίου του ανταγωνισμού εξαρτάται λιγότερο από κανόνες και περισσότερο από αρχές ή θεσμικά όργανα που τους εφαρμόζουν. Στον ζωτικής σημασίας τομέα της ενέργειας συντελέστηκαν ραγδαίες εξελίξεις τα τελευταία χρόνια μεταβάλλοντας το σκηνικό όπου κυριαρχούσαν τα μονοπωλιακά συμφέροντα και οι πλήρως καθετοποιημένες επιχειρήσεις σε μια απελευθερωμένη αγορά όπου εφαρμόζονται οι κανόνες του ελεύθερου και υγιούς ανταγωνισμού. Η εφαρμογή της τρίτης δέσμης μέτρων για την ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς ενέργειας καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη αν αναλογιστεί κανείς το δυσμενές οικονομικό περιβάλλον που αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πρωτοφανής κρίση χρέους των κρατών μελών αποτελεί αρνητικό παράγοντα για την ανάπτυξη του ενεργειακού κλάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τη λειτουργία της ενιαίας εσωτερικής αγοράς ενέργειας. Αποτελεί όμως ταυτόχρονα και στοίχημα, στο οποίο καλούνται να ανταποκριθούν τα κράτη μέλη με συνεργασία και αλληλεγγύη, προκειμένου να δημιουργήσουν επιτυχώς μια ισχυρή αγορά ενέργειας σε ένα ελεύθερο, πολύμορφο και ανταγωνιστικό σκηνικό, η οποία με τη σειρά της θα οδηγήσει σε εξέλιξη την ίδια την ευρωπαϊκή οικονομία. Μια εσωτερική αγορά που λειτουργεί ομαλά αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης και έχει καθοριστική σημασία για τη σημερινή και τη μελλοντική ευημερία της σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.