Οικονομικές συνέπειες των μεταναστευτικών ροών στην ελληνική οικονομία

Abstract

Η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει τη μεγάλη σημασία των μεταναστευτικών ροών στην οικονομία τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και σε εθνικό, μελετώντας την επιρροή που είχαν διαχρονικά στην ελληνική οικονομία και κοινωνία, καθώς και να εξετάσει σε ποιους τομείς πρέπει να εμβαθύνει μία μεταναστευτική πολιτική, που ως στόχο έχει την προσέλκυση, την ενσωμάτωση και την αφομοίωση μεταναστών και προσφύγων. Η προσέλκυση εργατικού δυναμικού με δεξιότητες χρήσιμες για την τοπική ή εθνική οικονομία αποτελεί διαχρονικά στόχο των οικονομιών. Σημαντικοί οικονομολόγοι, όπως ο Adam Smith και ο Theodore Schultz, συνειδητοποίησαν τη σπουδαιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου στην παραγωγική διαδικασία και ιδιαίτερα την αξία της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων που κατέχει το εργατικό δυναμικό. Η μετανάστευση ανέκαθεν υπήρξε σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη της οικονομίας, ιδιαίτερα αν εξετασθεί υπό το πρίσμα που περιγράφεται παραπάνω. Επιπλέον, με την παρούσα μελέτη επιχειρείται να διερευνηθούν οι αιτίες που οδηγούν στην μετακίνηση των πληθυσμών, εκτός από την αυτονόητη προσπάθεια εύρεσης ενός καλύτερου εργασιακού μέλλοντος. Όσον αφορά στην ελληνική οικονομία δε, κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι μετανάστες στην ανάπτυξή της, ιδίως από την δεκαετία του 1990 και εφεξής, δεδομένου ότι ανέλαβαν εργασίες που δεν προτιμούσε ο γηγενής πληθυσμός με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγικής δυνατότητας της χώρας. Επίσης, κρίσιμο θεωρείται να εντοπιστούν τα βασικά σημεία στα οποία οφείλει να εστιάσει η μεταναστευτική πολιτική, προκειμένου η χώρα να γίνει θελκτικότερη, αλλά και πιο φιλόξενη στους μετανάστες. Στο πρώτο (1ο) κεφάλαιο παρουσιάζεται η διαχρονική σημαντικότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου. Μελετώνται η έννοια και οι μορφές της μετανάστευσης και η επιρροή της στις οικονομίες των χωρών από μακροοικονομική σκοπιά. Επιπλέον, εξετάζονται οι αιτίες για τις οποίες μεταναστεύουν οι πληθυσμοί, εστιάζοντας στους κοινωνικοπολιτικούς παράγοντες, διότι ανάλογα τον τρόπο ένταξής τους μπορούν να δημιουργήσουν μία ιδιαίτερη κατηγορία μεταναστών, τους πρόσφυγες, στους δημογραφικούς και οικονομικούς παράγοντες, διότι αποτελούν τον βασικό λόγο μετανάστευσης, καθώς και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, δηλαδή την κλιματική αλλαγή, που αποτελεί και θα συνεχίσει να αποτελεί μία βασική αιτία μόνιμης μετανάστευσης σε όλο τον πλανήτη. Προς το τέλος του κεφαλαίου αναπτύσσονται τα στοιχεία που διαφοροποιούν τους μετανάστες από τους πρόσφυγες. Στο δεύτερο (2ο) κεφάλαιο εξετάζεται το νομικό πλαίσιο που διέπει την δυνατότητα παραμονής και εργασίας στην Ελλάδα τόσο για τους πολίτες τρίτων χωρών όσο και για τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα παραδοσιακά αποτέλεσε χώρα καταγωγής οικονομικών μεταναστών. Από τον 20ο αιώνα η Ελλάδα άρχισε να γίνεται και χώρα υποδοχής, στην αρχή πληθυσμών ομόθρησκων και ομόγλωσσων και στη συνέχεια μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την απελευθέρωση των συνόρων με την Αλβανία, πληθυσμών τελείως διαφορετικής κουλτούρας. Αυτές οι εξελίξεις βρήκαν την Ελλάδα ανέτοιμη χωρίς οργανωμένο σχέδιο μεταναστευτικής πολιτικής. Για αυτόν το λόγο, θεωρήθηκε αναγκαίο για την κατανόηση του βασικού θέματος της μελέτης στο σημείο αυτό να γίνει μία ιστορική αναδρομή στη νομοθεσία που διαχρονικά διέπει τα θέματα μετανάστευσης. Τέλος, εξετάζονται οι βασικές αιτίες για τις οποίες μπορεί να αιτηθεί ένας πολίτης τρίτης χώρας άδεια παραμονής και εργασίας στην χώρα μας. Στο τρίτο (3ο) κεφάλαιο εξετάζονται οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της εισροής μεταναστών στην Ελλάδα, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην μεγαλύτερη μεταναστευτική ροή που βίωσε η χώρα, αυτή των Αλβανών μεταναστών της δεκαετίας του 1990. Αρχικά, παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο των οικονομικών της εργασίας, μέσω μίας εκτενούς περιγραφής της αγοράς εργασίας και του πώς αυτή επηρεάζεται από το πλεονάζον εργατικό δυναμικό και από το εργατικό δυναμικό με καλύτερες δεξιότητες με αναφορά και στην ιστορία των μεταναστευτικών ροών στην Ελλάδα. Στη συνέχεια, περιγράφονται οι επιπτώσεις των συγκεκριμένων μεταναστευτικών ροών στη χώρα μας σε σχέση με την αγορά εργασίας και την οικονομική ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα, αλλά και ως προς την κοινωνία και την οργάνωση του κρατικού μηχανισμού. Στο τέταρτο (4ο) κεφάλαιο εκτίθενται οι τρόποι αφομοίωσης και ενσωμάτωσης των προσφύγων και μεταναστών στην ελληνική κοινωνία και οικονομία. Αρχικά, επισημαίνεται η διαφορά της ενσωμάτωσης από την αφομοίωση και προσδιορίζεται η κατεύθυνση, στην οποία πρέπει να στραφεί η μεταναστευτική πολιτική προκειμένου να είναι επιτυχής. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα σημεία, στα οποία πρέπει να δοθεί έμφαση από την πλευρά της πολιτείας, κυρίως σε ό, τι έχει να κάνει με τη δημιουργία κινήτρων για τους μετανάστες σε συνδυασμό με την επιμόρφωση και την εκπαίδευσή τους, δεδομένου ότι η χώρα πάσχει από υπογεννητικότητα, αντιμετωπίζει πρόβλημα υποπληθυσμού περιοχών και συχνά αναζητά εργατικό δυναμικό.