Εφαρμογές υγείας και φορετές συσκευές στην έξυπνη υγεία. Προκλήσεις και προοπτικές για τα δεδομένα υγείας

Abstract

Tο αποτύπωμα της εποχής μας, της Εποχής της Πληροφορίας, στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη αγορά, προσδιορίζεται από την αξία της πληροφορίας, η οποία έχει εξυψωθεί σε βαθμό μέγιστο. Ωστόσο, οι ροές των δεδομένων, σταδιακά, εξυψώνουν τα «πράγματα» σηματοδοτώντας τη μετάβαση από τον αναλογικό στον ψηφιακό κόσμο, θολώνοντας τα όρια τους. Στον νέο ψηφιακό κόσμο, τα «πράγματα», κατακτώντας έναν βαθμό αυτονομίας, αντιλαμβάνονται το φυσικό περιβάλλον, και ανταποκρίνονται αυτόματα στις αλλαγές του χάριν στους αισθητήρες και τους ενεργοποιητές, ενώ, χάριν της προγνωστικής ανάλυσης δεδομένων, συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων. Η συλλογή, η ανάλυση, η κοινή χρήση και η διατήρηση των δεδομένων από παρόχους υπηρεσιών, πράγματα και μηχανές είναι διάχυτη και πανταχού παρούσα στο νέο όραμα του οικοσυστήματος του ανατρεπτικού και καινοτόμου Διαδικτύου των Πραγμάτων. Το Διαδίκτυο των Πραγμάτων συμπεριλαμβάνεται στη στρατηγική της ΕΕ για την τεχνολογική κυριαρχία της και την ανάπτυξη των κάθετων τομέων, όπως η υγεία. Στο Διαδίκτυο των Πραγμάτων, με τη μορφή καθημερινών αντικειμένων, όπως ένα τηλέφωνο, ένα ρολόι, ένα ζευγάρι γυαλιά, σχεδόν με μηδενική ανθρώπινη παρέμβαση, τα «πράγματα» επικοινωνούν μεταξύ τους επειδή είναι συνδεδεμένα τόσο με το Διαδίκτυο, όσο και μεταξύ τους, με τις ισχυρές νέες τεχνολογίες και γίνονται προεκτάσεις του ανθρώπινου σώματος, εισβάλλοντας στην καθημερινότητα, την υγεία, την εργασία, την επαυξημένη πραγματικότητα, δημιουργώντας νέες ταυτότητες. Αγαθά, άνθρωποι και υπηρεσίες ακτινοβολούν πολύτιμα δεδομένα, «την ώρα που οι βιότοποι εντός και εκτός του ανθρωπίνου σώματος είναι πλήρεις δεδομένων και αναδεικνύονται σε ευκαιρίες για παρατήρηση, ανάλυση, ερμηνεία, πρόβλεψη προς επίτευξη της τροποποίησης της συμπεριφοράς και σκοπό το κέρδος». Τα διασυνδεδεμένα με τα πράγματα προγράμματα λογισμικού με τη μορφή των εφαρμογών καθιστούν τις συσκευές πλήρως λειτουργικές, επιτρέποντας τη δημιουργία, τη διάδοση και την κοινή χρήση των πληροφοριών. Μέσω αυτών των καθημερινών αντικειμένων και των εφαρμογών ο κλάδος της υγείας, με την ώθηση της πανδημίας Covid -19, υφίστανται θεμελιώδεις αλλαγές στην εποχή που «Ποτέ πριν δεν είχαμε τη δυνατότητα να συλλέξουμε τόσα πολλά δεδομένα για ένα συμβάν υγείας». Τα αναδυόμενα, αλλά και τα υφιστάμενα τεχνολογικά παραδείγματα του Διαδικτύου των Πραγμάτων αναμένεται να έχουν τεράστιο και πολυεπίπεδο όφελος στη διευκόλυνση της πρόσβασης στην περίθαλψη, στην παροχή περίθαλψης με μεγαλύτερη ακρίβεια, στη συλλογή αποδείξεων σε πραγματικό χρόνο, στη βέλτιστη αξιοποίηση των πόρων σε όρους μεγαλύτερης εξοικονόμησης χρόνου, ενέργειας και χρημάτων, συμβάλλοντας πολλαπλά στη βιωσιμότητα και την αποτελεσματικότητα των συστημάτων υγείας, αλλά και στην ενεργοποίηση και την ενδυνάμωση των πολιτών, για την υγεία και την ευημερία τους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναπτύξει πιλοτικά προγράμματα καινοτομίας μεγάλης κλίμακας που οδήγησαν σε αποτελεσματικές τεχνολογικές λύσεις με εφαρμογή στην πραγματική ζωή στις έξυπνες πόλεις για να συμβάλει στην προώθηση του Διαδικτύου των Πραγμάτων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Ωστόσο, ο εκρηκτικός ρυθμός ανάπτυξης των νέων αυτών συσκευών και των εφαρμογών με αναμφισβήτητη εισβολή στην καθημερινότητα και επιδιωκόμενη σε θεσμικό επίπεδο εφαρμογή στον κλάδο της υγείας, ως μέσο αξιοποίησης των δεδομένων του πραγματικού κόσμου, συνεπάγεται έναν «καταιγισμό» δεδομένων και τη συλλογή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από την πιο ευαίσθητη πτυχή της ζωής μας σε απροσδόκητες διαστάσεις. Το επιχειρηματικό ενδιαφέρον των κολοσσών της τεχνολογίας για την απόκτηση πρόσβασης στον κλάδο της υγείας και στα δεδομένα υγείας των πολιτών μαρτυρά η απόκτηση μίας εταιρείας παροχής ψηφιακών υπηρεσιών στον κλάδο της υγείας στις Η.Π.Α με τίμημα 4 δισεκατομμύρια Δολλάρια Η.Π.Α. Υπό την πιεστική συγκυρία της πανδημίας Covid-19 και τους επιβαλλόμενους περιορισμούς στα ανθρώπινα δικαιώματα για την αποτροπή της εξάπλωσης του ιού και την προστασία της ανθρώπινης υγείας και της ζωής, αλλά και του σχεδιασμού του Ηνωμένου Βασιλείου να «σκανάρει» όλες τις διασυνδεδεμένες συσκευές στο Ηνωμένο Βασίλειο, προκειμένου να διαγνώσει την ευαλωτότητά τους, επανακάμπτει ως πρόκληση και θεμελιώδες ζήτημα η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή, κατά τη χρήση των τεχνολογικών λύσεων του Διαδικτύου των Πραγμάτων και των πολυάριθμων εφαρμογών υγείας, όπου δεν υπάρχουν έλεγχοι ή διασφαλίσεις σχετικά με το ποια δεδομένα διαμοιράζονται, με ποιον διαμοιράζονται ή για ποιους σκοπούς χρησιμοποιούνται ή επαναχρησιμοποιούνται. Οι εταιρείες, αλλά και οι δημόσιοι φορείς καλούνται να εξεύρουν την βέλτιστη λύση και τις μεθόδους απόκτησης της μέγιστης αξίας από τα δεδομένα εντός του πλαισίου προστασίας των δύο αυτών δικαιωμάτων. Στην παρούσα εργασία, εξετάζουμε το εν ισχύ κανονιστικό πλαίσιο προστασίας και την επάρκειά του για τη διασφάλιση στους Ευρωπαίους πολίτες του ελέγχου των δεδομένων υγείας τους κατά τον σταδιακά επερχόμενο μετασχηματισμό του οικοσυστήματος της υγείας και της ανάπτυξης των έξυπνων πόλεων. Οι πανταχού παρόντες αισθητήρες προκαλούν ανησυχίες στους πολίτες για την ασφάλεια και την ευαισθησία των δεδομένων υγείας τους και εν τέλει για την ιδιωτικότητά τους; Ποια είναι τα εργαλεία, οι βασικές αρχές και εγγυήσεις που έχει προνοήσει να συμπεριλάβει ο Ευρωπαίος νομοθέτης στο πλαίσιο προστασίας που εισήγαγε ο ΓΚΠΔ στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων και των προκλήσεων που θέτει το Διαδίκτυο των Πραγμάτων και οι συνέργειες του με τις εφαρμογές υγείας, την Τεχνητή Νοημοσύνη, τα Μεγάλα Αναλυτικά Δεδομένα και τη Ρομποτική στον τομέα της προστασίας των δεδομένων; Τα ευάλωτα υποκείμενα κατά τη χρήση των νέων τεχνολογιών διαθέτουν εργαλεία για τη διασφάλιση της προστασίας των δεδομένων της υγείας τους; Στα παραπάνω ερωτήματα επιχειρούμε να απαντήσουμε με την παρούσα μελέτη, η οποία μέσω της επισκόπησης του κανονιστικού πλαισίου, είτε αυτό διαμορφώνεται από τις επιλογές του νομοθέτη ή από τους φορείς παραγωγής του ήπιου δικαίου, φιλοδοξεί να καταγράψει τις εξελίξεις ώστε να τροφοδοτήσει τη συζήτηση των εφαρμοστών του δικαίου, αλλά και να καθοδηγήσει τους καινοτομούντες στην έξυπνη υγεία. Στο πρώτο μέρος εξηγούνται οι τάσεις στον ψηφιακό μετασχηματισμό της υγείας εν γένει. Στη συνέχεια στο δεύτερο μέρος αναπτύσσονται τα επιμέρους τεχνολογικά χαρακτηριστικά της φορετής τεχνολογίας και των εφαρμογών υγείας. Ακολουθεί στο τρίτο μέρος η επεξήγηση των όρων που σχετίζονται με την έξυπνη υγεία. Τα επόμενα μέρη είναι αφιερωμένα στην επισκόπηση, κατά σειρά του κανονιστικού πλαισίου προστασίας των δεδομένων, της αμφίδρομης σχέσης μεταξύ του μετασχηματισμού της υγείας σε έξυπνη υγεία και της επίδρασής του στα δεδομένα υγείας και του κανονιστικού πλαισίου επεξεργασίας των δεδομένων υγείας εν γένει σύμφωνα με τον ΓΚΠΔ, ενώ γίνεται μνεία στο καθεστώς προστασίας των δεδομένων υγείας στις Η.Π.Α. Στο όγδοο και ένατο μέρος αντιστοίχως αναλύονται οι επιπτώσεις στα υποκείμενα των δεδομένων λόγω της επεξεργασίας των δεδομένων υγείας τους κατά τη χρήση της φορετής τεχνολογίας και των εφαρμογών υγείας με την αντίστοιχη επισκόπηση του κανονιστικού και ρυθμιστικού πλαισίου. Στο Μέρος Ι’ κρίθηκε αναγκαία η μνεία στη θέση των ευάλωτων υποκειμένων στην έξυπνη υγεία. Ακολουθεί συνοπτική αναφορά στην εφαρμογή της Οδηγίας 2002/58 και του αναμενόμενου Κανονισμού. Στη συνέχεια, η ανάλυσή μας μεταφέρεται από τον μικρόκοσμο των υποκειμένων και των έξυπνων νοσοκομείων, στη δημόσια σφαίρα και στις υποδομές έξυπνης υγείας, στις έξυπνες πόλεις του μέλλοντος. Ήταν αναπόφευκτη η αναφορά στα υπό διαδικασία πλήρους υιοθέτησης νομοθετήματα των Data Governace Act και Data Act, αλλά και στον Ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων Υγείας. Τέλος, στα μέρη που προηγούνται των συμπερασμάτων, γίνεται απόπειρα προσέγγισης των ζητημάτων που τίθενται για την επεξεργασία των δεδομένων υγείας όταν η φορετή τεχνολογία και οι εφαρμογές υγείας συμπράττουν με τη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη