Η οικονομική κρίση και η χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην Ελλάδα

Abstract

Η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας βασίζεται στην αποτελεσματική και βιώσιμη λειτουργία των ΜμΕ, η οποία υπό τις παρούσες συνθήκες βαθιάς και παρατεταμένης ύφεσης βρίσκεται σε κίνδυνο. Για την Ελλάδα η σημασία των ΜμΕ είναι πολύ σημαντική, καθώς αποτελούν το βασικό επιχειρηματικό μοντέλο και τον ακρογωνιαίο λίθο της εθνικής και περιφερειακής ανάπτυξης. Ειδικότερα, συνιστούν το βασικό μοχλό οικονομικής ανάπτυξης, παραγωγής, προόδου των καινοτομιών, καταπολέμησης της ανεργίας και ενδυνάμωσης της κοινωνικής συνοχής. Προκειμένου να είναι σε θέση να επιτελέσουν τις πολύπλευρες αυτές λειτουργίες χρειάζονται κεφάλαια, τα οποία αντλούν από εσωτερικές και εξωτερικές πηγές. Σε αυτό το πλαίσιο η πρόσβαση των ΜμΕ στις ποικίλες πηγές χρηματοδότησης καθίσταται επιτακτική αναγκαιότητα ώστε να κατορθώσουν να επιβιώσουν. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να μελετηθούν τα εμπόδια και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες μικρομεσαίες επιχειρήσεις στον τομέα της χρηματοδότησης τους ειδικότερα μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στα τέλη του 2009. Προκειμένου να καταστεί δυνατή η καλύτερη παρουσίαση των στοιχείων που παρουσιάζονται, η παρούσα εργασία δομήθηκε σε εννέα συνολικά κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μία προσπάθεια να δοθεί ένας αξιόπιστος ορισμός της οικονομικής κρίσης και γίνεται εκτενής αναφορά στην πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση κάνοντας μία σύντομη αναδρομή σε προηγούμενες κρίσεις που έπληξαν την παγκόσμια οικονομία, καταλήγοντας στις συνέπειες της στην τρέχουσα οικονομική κατάσταση της χώρας μας η οποία φαίνεται να αποτελεί και τον κύριο λόγο ύπαρξης δυσκολιών και εμποδίων στην χρηματοδότηση των επιχειρήσεων. Στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας καταγράφεται η προβληματική γύρω από τον ορισμό των ΜμΕ και τα γενικά χαρακτηριστικά αυτών με ιδιαίτερη έμφαση στο πρόβλημα χρηματοδότησης. Αναφέρονται επίσης τα γενικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις στη λειτουργία τους λόγω της δύσκολης οικονομικής κατάστασης. Τέλος, παρουσιάζονται στατιστικά στοιχεία τα οποία αφορούν την μέτρηση του αριθμού των επιχειρήσεων στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εναλλακτικές μέθοδοι χρηματοδότησης όπως είναι τα κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών, οι άτυποι επενδυτές, κ.α. Παρά την αλλαγή στάσης και την εμφάνιση νέων χρηματοδοτικών εργαλείων, ο τραπεζικός δανεισμός εξακολουθεί να αποτελεί την κυριότερη πηγή χρηματοδότησης των λειτουργικών και επενδυτικών δραστηριοτήτων των ΜμΕ. Η οικονομική κρίση που πλήττει την ελληνική οικονομία από το 2009 δεν προκάλεσε προβλήματα μόνο στον επιχειρηματικό κόσμο, αλλά όπως είναι γνωστό και στον τραπεζικό τομέα, ο οποίος αποκλεισμένος από τις διεθνείς αγορές και αντιμέτωπος με έντονα προβλήματα ρευστότητας προσπαθεί να διατηρήσει την οικονομική του θέση μέσω της υιοθέτησης αυστηρότερης στάσης έναντι των υπαρχόντων και υποψήφιων πιστούχων. Έτσι, στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται αναλυτικά όλες οι μορφές της τραπεζικής χρηματοδότησης και ταυτόχρονα παρουσιάζονται τα κριτήρια τα οποία χρησιμοποιούν οι τράπεζες προκειμένου να χρηματοδοτήσουν τις επιχειρήσεις, καθώς και οι εξασφαλίσεις που ζητούν προκειμένου να καλυφθούν έναντι του πιστωτικού κινδύνου. Οι τράπεζες υπό τις νέες συνθήκες έχουν θέσει αυστηρότερα κριτήρια στη χορήγηση πιστώσεων ζητώντας περισσότερες εγγυήσεις και αντικειμενικά στοιχεία απόδειξης της οικονομικής θέσης των επιχειρήσεων περιορίζοντας με αυτό τον τρόπο τον κύκλο των δικαιούχων. Στο πέμπτο κεφάλαιο βλέπουμε μέσα από μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί από επίσημους φορείς, ποια είναι τα σημαντικότερα εμπόδια στη χρηματοδότηση των σύγχρονων ΜμΕ, ενώ στο έκτο κεφάλαιο παρατίθενται εθνικά και κοινοτικά προγράμματα που ενισχύουν την χρηματοδότηση των επιχειρήσεων. Λόγω των σημαντικών διαστάσεων που έχει λάβει το πρόβλημα χρηματοδότησης των ΜμΕ, στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας πραγματοποιήθηκε εμπειρική έρευνα με τη χρήση ερωτηματολογίου, το οποίο βασίσθηκε σε έγκυρα ερωτηματολόγια προηγούμενων παρόμοιων ερευνών. Το ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε μέσω e-mails αλλά και έντυπα καθώς και με τη μορφή google form σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις της περιφέρειας Αττικής. Η έρευνα διήρκησε από τα μέσα Απριλίου μέχρι τα μέσα Ιουνίου 2016 και στο έβδομο κεφάλαιο γίνεται λεπτομερής περιγραφή του μεθοδολογικού κύκλου της έρευνας. επιχειρήσεις στη λειτουργία τους λόγω της δύσκολης οικονομικής κατάστασης. Τέλος, παρουσιάζονται στατιστικά στοιχεία τα οποία αφορούν την μέτρηση του αριθμού των επιχειρήσεων στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εναλλακτικές μέθοδοι χρηματοδότησης όπως είναι τα κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών, οι άτυποι επενδυτές, κ.α. Παρά την αλλαγή στάσης και την εμφάνιση νέων χρηματοδοτικών εργαλείων, ο τραπεζικός δανεισμός εξακολουθεί να αποτελεί την κυριότερη πηγή χρηματοδότησης των λειτουργικών και επενδυτικών δραστηριοτήτων των ΜμΕ. Η οικονομική κρίση που πλήττει την ελληνική οικονομία από το 2009 δεν προκάλεσε προβλήματα μόνο στον επιχειρηματικό κόσμο, αλλά όπως είναι γνωστό και στον τραπεζικό τομέα, ο οποίος αποκλεισμένος από τις διεθνείς αγορές και αντιμέτωπος με έντονα προβλήματα ρευστότητας προσπαθεί να διατηρήσει την οικονομική του θέση μέσω της υιοθέτησης αυστηρότερης στάσης έναντι των υπαρχόντων και υποψήφιων πιστούχων. Έτσι, στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται αναλυτικά όλες οι μορφές της τραπεζικής χρηματοδότησης και ταυτόχρονα παρουσιάζονται τα κριτήρια τα οποία χρησιμοποιούν οι τράπεζες προκειμένου να χρηματοδοτήσουν τις επιχειρήσεις, καθώς και οι εξασφαλίσεις που ζητούν προκειμένου να καλυφθούν έναντι του πιστωτικού κινδύνου. Οι τράπεζες υπό τις νέες συνθήκες έχουν θέσει αυστηρότερα κριτήρια στη χορήγηση πιστώσεων ζητώντας περισσότερες εγγυήσεις και αντικειμενικά στοιχεία απόδειξης της οικονομικής θέσης των επιχειρήσεων περιορίζοντας με αυτό τον τρόπο τον κύκλο των δικαιούχων. Στο πέμπτο κεφάλαιο βλέπουμε μέσα από μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί από επίσημους φορείς, ποια είναι τα σημαντικότερα εμπόδια στη χρηματοδότηση των σύγχρονων ΜμΕ, ενώ στο έκτο κεφάλαιο παρατίθενται εθνικά και κοινοτικά προγράμματα που ενισχύουν την χρηματοδότηση των επιχειρήσεων. Λόγω των σημαντικών διαστάσεων που έχει λάβει το πρόβλημα χρηματοδότησης των ΜμΕ, στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας πραγματοποιήθηκε εμπειρική έρευνα με τη χρήση ερωτηματολογίου, το οποίο βασίσθηκε σε έγκυρα ερωτηματολόγια προηγούμενων παρόμοιων ερευνών. Το ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε μέσω e-mails αλλά και έντυπα καθώς και με τη μορφή google form σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις της περιφέρειας Αττικής. Η έρευνα διήρκησε από τα μέσα Απριλίου μέχρι τα μέσα Ιουνίου 2016 και στο έβδομο κεφάλαιο γίνεται λεπτομερής περιγραφή του μεθοδολογικού κύκλου της έρευνας.