Μελέτη της διαδικασίας απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και διερεύνηση των επιπτώσεών της

Abstract

Η ενεργειακή αγορά αποτελεί μια από τις σημαντικότερες παραμέτρους της οικονομικής δραστηριότητας αλλά και της κοινωνικής ζωής όλων των χωρών του κόσμου. Ο όρος απελευθέρωση αναφέρεται στη διαδικασία κατά την οποία οι κυβερνήσεις καταργούν περιορισμούς από την αγορά με σκοπό να ενθαρρύνουν την αποτελεσματικότερη λειτουργία της. Το σκεπτικό της ενέργειας αυτής βασίζεται στο γεγονός ότι λιγότεροι περιορισμοί οδηγούν σε αυξημένο επίπεδο ανταγωνιστικότητας και κατά συνέπεια σε υψηλότερα επίπεδα παραγωγής και αποτελεσματικότητας ενώ ταυτόχρονα επιφέρουν και χαμηλότερα επίπεδα τιμών των αγαθών που προσφέρονται στον καταναλωτή. Η απελευθέρωση της αγοράς των τηλεπικοινωνιών και των αερογραμμών παρακίνησε και την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενεργείας. Το 1989 το Ηνωμένο Βασίλειο έγινε από τις πρώτες χώρες που ιδιωτικοποίησε την κάθετα ολοκληρωμένη ηλεκτρική της βιομηχανία, με τη Νορβηγία (1990) και την πολιτεία της Καλιφόρνιας (1996) να ακολουθούν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ακολουθώντας την βασική της πολιτική για ελεύθερη αγορά μετά από χρόνια συνομιλιών και διαπραγματεύσεων υιοθέτησε το 2003 την οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 2003/54/ΕΚ υποχρεώνοντας τα κράτη - μέλη να απελευθερώσουν έως ένα κατώτατο ποσοστό τις αγορές τους. Σε αυτό το παγκόσμιο περιβάλλον και η Ελλάδα προχωράει σε μεταρρυθμίσεις στον κλάδο της ενέργειας. Η παρούσα εργασία έχει σκοπό να μελετήσει τη διαδικασία της απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, να παρουσιάσει τα βήματα και τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν κατά την απελευθέρωση, περιγράψει την εξέλιξη της διαδικασίας και να διερευνήσει τις επιπτώσεις της απελευθέρωσης στην αγορά. Αρχικά αναλύεται η απελευθέρωση δυο κλάδων της βιομηχανίας, των τηλεπικοινωνιών και των αερομεταφορών που είναι κρίσιμοι για τη σύγχρονη οικονομία, καθώς επίσης και περιγράφονται, τα διαφορά μοντέλα λειτουργίας της αγοράς σε διαφορές χώρες που έχει ολοκληρωθεί η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας όπως η Βρετανία και οι ΗΠΑ. Το πρώτο κεφαλαίο αποτελεί την εισαγωγή στην ηλεκτρική ενέργεια ως αγαθό και αναλύονται τα ειδικά χαρακτηριστικά της. Επιπρόσθετα, γίνεται μια ανάλυση των μορφών αγοράς που χρησιμοποιούνται στην ηλεκτρική ενέργεια, όπως ο τέλειος ανταγωνισμός, το μονοπώλιο, ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός και το ολιγοπώλιο. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται με συνοπτικό τρόπο η απελευθέρωση σε δυο άλλες αγορές, αυτές των τηλεπικοινωνιών και των αερομεταφορών που έχουν προηγηθεί χρονικά από την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας. Αναφέρονται εν συντομία τα βήματα της απελευθέρωσης κάθε αγοράς, οι διάφοροι φορείς που ρυθμίζουν τους κανόνες λειτουργίας της αγορά, καθώς και οι επιπτώσεις της απελευθέρωσης στους καταναλωτές και στις επιχειρήσεις. Στο τρίτο κεφαλαίο γίνεται μια ιστορική αναδρομή στη λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στο παρελθόν στη θεώρηση της ως φυσικό μονοπώλιο και στους λόγους που οδήγησαν στην απόφαση για απελευθέρωση της αγοράς. Επιπρόσθετα, περιγράφεται η διαδικασία απελευθέρωσης της αγοράς, της εισαγωγής του ανταγωνισμού στην χονδρική και στην λιανική, καθώς επίσης και οι βασικότεροι φορείς που ρυθμίζουν τους κανόνες λειτουργίας των εταιριών που δραστηριοποιούνται στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Κατόπιν, αναλύεται η πορεία προς την απελευθέρωση της αγοράς σε δυο χώρες που υπήρξαν πρωτοπόροι σε αυτό το τομέα, στη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται η πορεία της απελευθέρωσης της αγοράς στην Ελλάδα. Περιγράφεται ο ρόλος της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας, του Διαχειριστή του Συστήματος, η θέση της ΔΕΗ και η εισαγωγή των ανεξάρτητων ιδιωτών παραγωγών καθώς και η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στη χονδρεμπορική και λιανική αγορά ηλεκτρικής ενεργείας. Μελετώνται οι επιπτώσεις της απελευθέρωσης της αγοράς εξετάζοντας την εισαγωγή των παραγωγών, την πορεία του κόστους παράγωγης ηλεκτρικής ενέργειας και την δραστηριοποίηση των προμηθευτών στον τομέα της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας.