Διαχείριση συγκρούσεων και πολυπολιτισμικότητα σε οργανισμούς μάθησης

Abstract

Στην τρέχουσα εποχή της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, άνθρωποι και οργανισμοί κάθε φορέα (δημόσιου ή ιδιωτικού) και κάθε μεγέθους και νομικής μορφής (από ατομικές μέχρι διεθνείς επιχειρήσεις), προβληματίζονται και αγωνίζονται για τη βιωσιμότητά τους. Προάγγελο αυτής της κρίσης αποτέλεσε η κοινωνικοπολιτισμική και περιβαλλοντική κρίση που είχε δημιουργηθεί από την ασίγαστη δίψα των ήδη «εχόντων» για όλο και περισσότερα οικονομικά οφέλη χωρίς ενδοιασμούς για τις επιπτώσεις των δραστηριοτήτων τους σε ανθρώπους και περιβάλλον. Το χάσμα μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων πόλεων και χωρών προκάλεσε έντονες μετακινήσεις πληθυσμών με αποτέλεσμα την πολυπολιτισμικότητα στα μεγάλα αστικά κέντρα και στις ανεπτυγμένες χώρες. Όταν όμως διαφορετικές κουλτούρες έρχονται τόσο κοντά και αναγκάζονται να αλληλεπιδράσουν, από την προσπάθειά τους να επιβιώσουν ή να επικρατήσουν, προκύπτουν συχνά πολιτισμικές συγκρούσεις. Οι οργανισμοί, ως μικρογραφίες αυτού του περιβάλλοντος, βρέθηκαν ενώπιον ενός διλλήματος: να μάθουν από τον πλουραλισμό των απόψεων και να παράγουν καινοτόμες ιδέες ή να τον περιορίσουν για να μην αντιμετωπίσουν τυχόν δυσλειτουργικές συγκρούσεις στο ανθρώπινο δυναμικό τους. Οι ώριμες διεθνείς επιχειρήσεις είχαν ήδη εμπειρία και ένα προβάδισμα στη διαχείριση της πολυπολιτισμικότητας, καθότι επέλεγαν το προσωπικό τους από την παγκόσμια πηγή ταλέντων με βάση αξιοκρατικά και όχι εθνοπολιτισμικά κριτήρια. Έτσι μπορούσαν να ευθυγραμμίσουν την πολυπολιτισμική βάση των παγκόσμιων πελατών τους με εκείνη του ανθρώπινου δυναμικού τους αλλά κυρίως να βελτιώσουν τον τομέα έρευνας και ανάπτυξης από τη συνεργασία ατόμων που είχαν πολύ διαφορετικές οπτικές πάνω στο ίδιο θέμα. Σε αυτό το τοπίο προστέθηκαν και οι νομικές ρυθμίσεις –διεθνείς και ενώσεων ή ομοσπονδιών κρατών- για την καταπολέμηση των φυλετικών, εθνοτικών, σεξιστικών, θρησκευτικών και άλλων τύπων κοινωνικοπολιτισμικών διακρίσεων αλλά και για την προστασία του περιβάλλοντος με αυστηρές κυρώσεις για τους παραβάτες και επακόλουθες επιπτώσεις στη φήμη τους. Οι παραπάνω εξελίξεις είχαν ως συνέπεια τον προσανατολισμό κάποιων οργανισμών αλλά και του μικροπεριβάλλοντός τους και σε άλλες μορφές οργανωσιακής επίδοσης πλέον της οικονομικής, όπως η κοινωνική, οικολογική και πολιτισμική. Οι οργανισμοί αυτοί που μαθαίνουν από το περιβάλλον τους και μεριμνούν σε συστηματική βάση για την εξισορρόπηση του δικού τους οφέλους με τη μεγιστοποίηση του συνολικού οφέλους των άμεσων ενδιαφερόμενων και του περιβάλλοντος τους και την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων από τις δραστηριότητές τους, χαρακτηρίζονται ως ηθικοί οργανισμοί μάθησης. Παρότι δεν υπάρχουν εκτεταμένες έρευνες που να το επιβεβαιώνουν, οι οργανισμοί αυτοί έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα βιωσιμότητας από άλλους. Ο αντικειμενικός σκοπός εκπόνησης της παρούσας διατριβής είναι διττός. Αφενός, μέσω της επισκόπησης της βιβλιογραφίας επιχειρεί μια παγκόσμια ολιστική συστημική προσέγγιση που καλύπτει ένα εύρος από το ατομικό επίπεδο μέχρι το διοργανωσιακό και λαμβάνει υπόψη το μικρο και μακροπεριβάλλον του οργανισμού που «μαθαίνει» να διαχειρίζεται την πολυπλοκότητά του. Αφετέρου, μέσω της έρευνας-δράσης σε ένα μικρού μεγέθους δημόσιο εκπαιδευτικό οργανισμό, σε συνδυασμό με την ακαδημαϊκή γνώση και με εφαρμογή του προτεινόμενου ερευνητικού υποδείγματος που προέκυψε, επιχειρεί να επιλύσει το πρόβλημα της βιωσιμότητάς του οργανισμού μέσω: α) μετασχηματισμού στοιχείων της κουλτούρας του, β) σύνδεσής με το εξωτερικό του περιβάλλον και γ) δημιουργίας των προϋποθέσεων που θα τον καθιστούσαν ικανό να επιδράσει συνειδητά στο εξωτερικό του περιβάλλον. Η ερευνητική μεθοδολογία περιλαμβάνει ένα συνδυασμό μέσων με κυριότερο την κριτική έρευνα-δράση. Συμπληρωματικά, χρησιμοποιούνται οι ομάδες εστίασης, το ερωτηματολόγιο και η συνέντευξη σε βάθος. Η έρευνα πραγματοποιείται σε ένα συγκεκριμένο οργανισμό και δεν επιδιώκει γενίκευση των αποτελεσμάτων της, αλλά ως ποιοτική έρευνα εξασφαλίζει την εσωτερική της εγκυρότητα τόσο μέσω της τριγωνοποίησης όσο και μέσω των αποτελεσμάτων που είχε η έρευνα-δράση για το συγκεκριμένο δημόσιο εκπαιδευτικό οργανισμό για τον οποίο αυτή η διατριβή αποτελεί την αρχή για το μετασχηματισμό του σε οργανισμό μάθησης. Η καινοτομία αυτής της διατριβής ως προς το θεωρητικό μέρος, αφορά αφενός την παγκόσμια ολιστική συστημική προσέγγιση και αφετέρου το εύρος μελέτης από το ατομικό μέχρι και το διοργανωσιακό επίπεδο ενώ ως προς το ερευνητικό μέρος αφορά τη διαδικασία, το περιεχόμενο καθώς και τη συνάφεια ερευνητικών μέσων και θεωρίας. Η ωφελιμότητα της διατριβής έγκειται στη συνεισφορά της τόσο στην οργανωσιακή μάθηση του ερευνώμενου οργανισμού, την ατομική μάθηση των μελών και άμεσων ενδιαφερόμενων όσο και στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης κάθε αναγνώστη μέσα από ένα προτεινόμενο υπόδειγμα που έχει στόχο περισσότερο να τον προβληματίσει για τον οργανισμό του οποίου είναι μέλος και για το ρόλο του μέσα σε αυτόν, παρά να προσφέρει ετοιμοπαράδοτες μεθοδολογίες και λύσεις. Κύριο συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι η συστηματική διαχείριση των συγκρούσεων και της πολυπολιτισμικότητας τόσο μέσα στον οργανισμό όσο και στο περιβάλλον του, μπορεί να ενισχύσει την ηθική οργανωσιακή του μάθηση και βιωσιμότητα, με απαραίτητη προϋπόθεση την κατάλληλη οργανωσιακή κουλτούρα και ηθική φιλοσοφία καθώς και την ύπαρξη διαδικασιών και μέσων που μετατρέπουν την άδηλη γνώση των μελών του σε ρητή γνώση του οργανισμού.