Η ποινική προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων στην ελληνική έννομη τάξη (Ν. 2121/1993)

Abstract

Η παρούσα εργασία αποτελεί μια εις βάθος νομική ανάλυση του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων, ενός θεμελιώδους κλάδου του ιδιωτικού δικαίου που ρυθμίζει τη σχέση του δημιουργού με το πνευματικό του δημιούργημα. Σε μια εποχή ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων και εκτεταμένης ψηφιοποίησης, το θεσμικό πλαίσιο της πνευματικής ιδιοκτησίας καλείται να διαδραματίσει καίριο ρόλο, εξισορροπώντας την προστασία των δημιουργών με το δημόσιο συμφέρον και την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση. Η νομοθετική ρύθμιση της πνευματικής ιδιοκτησίας, ιδίως μέσω του Ν. 2121/1993, θεσπίζει ένα πλέγμα κανόνων που διασφαλίζει την αναγνώριση και την προστασία των δικαιωμάτων των δημιουργών, παρέχοντάς τους αποκλειστικά δικαιώματα εκμετάλλευσης των έργων τους. Παράλληλα, οι σύγχρονες ρυθμίσεις του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου επιδιώκουν την εναρμόνιση των κανόνων προστασίας, με έμφαση στην προσαρμογή τους στις νέες πραγματικότητες της ψηφιακής εποχής και της κοινωνίας της πληροφορίας. Η εργασία αναπτύσσεται σε τέσσερα βασικά κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο, επιχειρείται η εννοιολογική προσέγγιση της πνευματικής ιδιοκτησίας, μέσω ιστορικής αναδρομής και ανάλυσης των πηγών δικαίου που τη διέπουν. Το δεύτερο κεφάλαιο εστιάζει στο αντικείμενο και το υποκείμενο του δικαιώματος, εξετάζοντας τις προϋποθέσεις προστασίας ενός έργου και τις κατηγορίες των πνευματικών δημιουργημάτων. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη διάκριση μορφής – ιδέας, στην έννοια της πρωτοτυπίας και στις σύγχρονες προκλήσεις που ανακύπτουν στο πλαίσιο της προστασίας λογισμικού και βάσεων δεδομένων. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύονται τα συγγενικά δικαιώματα, τα οποία απονέμονται σε ερμηνευτές, εκτελεστές καλλιτέχνες, παραγωγούς ηχογραφημάτων και οπτικοακουστικών έργων, ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς, καθώς και στους κατασκευαστές βάσεων δεδομένων. Το κεφάλαιο αυτό αναδεικνύει τη σημασία των συγγενικών δικαιωμάτων στο σύγχρονο πολιτιστικό και οικονομικό περιβάλλον, εστιάζοντας στη νομική φύση, το περιεχόμενο και τα όρια των δικαιωμάτων αυτών. Το τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην ποινική προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων. Διερευνώνται τα στοιχεία της αντικειμενικής και υποκειμενικής υπόστασης των εγκλημάτων που αφορούν την παράνομη εκμετάλλευση πνευματικών έργων, καθώς και οι ποινικές κυρώσεις που προβλέπονται από τον ελληνικό νομοθέτη. Επιπλέον, αναλύονται ζητήματα συρροής με άλλα εγκλήματα, όπως η απάτη, η πλαστογραφία και η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, αναδεικνύοντας την πολυεπίπεδη διάσταση του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η παρούσα εργασία φιλοδοξεί να αποτελέσει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων, συνδυάζοντας τη θεωρητική ανάλυση με τη νομολογιακή εξέλιξη και τις σύγχρονες προκλήσεις που ανακύπτουν από τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο. Παράλληλα, αποσκοπεί στη διερεύνηση της ποινικής προστασίας των δικαιωμάτων αυτών, εξετάζοντας το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, τη λειτουργία των κυρώσεων και την αποτελεσματικότητά τους στην αποτροπή παραβιάσεων. Ωστόσο, οι αυστηρές ποινικές διατάξεις εγείρουν προβληματισμούς ως προς την αναλογικότητα των κυρώσεων και την πραγματική προστασία των δημιουργών, δεδομένου ότι οι ισχυροί φορείς της πολιτιστικής βιομηχανίας και οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης συχνά αποκομίζουν το μεγαλύτερο μερίδιο των ωφελειών. Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζεται η λειτουργία των ποινικών κυρώσεων ως μηχανισμού οικονομικού ελέγχου, η πρακτική εφαρμογή των σχετικών διατάξεων και οι εναλλακτικές προσεγγίσεις στην προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή εποχή. Έχοντας ως κεντρικό άξονα τη διαρκή αναζήτηση ισορροπίας μεταξύ της προστασίας των δημιουργών και της ανάγκης για πρόσβαση στη γνώση, η εργασία επιχειρεί να αναδείξει τις σύνθετες και αλληλεπιδρώσες διαστάσεις του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, συμβάλλοντας στην επιστημονική συζήτηση για τη διαμόρφωση ενός δίκαιου και αποτελεσματικού νομικού πλαισίου που να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας της πληροφορίας.