From strategic partner to NATO member : the evolution of Cyprus-U.S. military relations and its impact on regional security

Abstract

Η Κύπρος, τοποθετημένη σε ένα στρατηγικό σταυροδρόμι στην Ανατολική Μεσόγειο, βρέθηκε διαχρονικά στο επίκεντρο γεωπολιτικών συμφερόντων λόγω της εγγύτητάς της με την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Η γεωστρατηγική της θέση έχει καθιερώσει την Κύπρο ως βασικό παράγοντα στην περιφερειακή ασφάλεια και ως περιοχή ενδιαφέροντος για παγκόσμιες δυνάμεις, ιδίως για τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η παρούσα διατριβή εξετάζει την εξέλιξη των στρατιωτικών σχέσεων μεταξύ Κύπρου και Ηνωμένων Πολιτειών, παρακολουθώντας τη μετάβαση από μια ιστορικά επιφυλακτική συνεργασία σε μια ολοένα και πιο στρατηγική συμμαχία, εστιάζοντας παράλληλα στις προοπτικές ένταξης της Κύπρου στο ΝΑΤΟ. Η έρευνα αναλύει περαιτέρω τις ευρύτερες επιπτώσεις αυτών των εξελίξεων για την περιφερειακή ασφάλεια και τα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο.

Μετά από μια εκτενή ανασκόπηση του ιστορικού πλαισίου, η μελέτη εξετάζει τις πρώιμες φάσεις των στρατιωτικών σχέσεων Κύπρου–ΗΠΑ, ιδίως κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όταν η Κύπρος προσπαθούσε να ισορροπήσει μεταξύ των δυτικών και σοβιετικών επιρροών. Κατά την περίοδο αυτή, οι Ηνωμένες Πολιτείες διατήρησαν μία ευαίσθητη ισορροπία, υποστηρίζοντας τους δύο συμμάχους του ΝΑΤΟ –την Ελλάδα και την Τουρκία– ενώ απέφευγαν βαθύτερη στρατιωτική εμπλοκή με την Κύπρο λόγω της αδέσμευτης εξωτερικής της πολιτικής. Η τουρκική εισβολή του 1974 και η επακόλουθη διαίρεση της νήσου επηρέασαν βαθιά τις διεθνείς της σχέσεις, διαμορφώνοντας τις αμυντικές της πολιτικές και περιπλέκοντας την ικανότητά της να συνάψει επίσημες στρατιωτικές συμμαχίες. Η αντίδραση των ΗΠΑ στην εισβολή –που χαρακτηρίστηκε από την επιβολή εμπάργκο όπλων στην Τουρκία και διπλωματικές προσπάθειες επίλυσης της κρίσης– ανέδειξε περαιτέρω τη σύνθετη φύση των σχέσεων Κύπρου–ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Η διατριβή εξετάζει στη συνέχεια την περίοδο μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η οποία ευνόησε την ανανέωση των στρατιωτικών και στρατηγικών εταιρικών σχέσεων μεταξύ Κύπρου και Ηνωμένων Πολιτειών. Με την αποδυνάμωση των διπολικών δομών παγκόσμιας ισχύος, η Κύπρος προσανατόλισε την εξωτερική της πολιτική προς την ενίσχυση των δεσμών της με τα δυτικά συστήματα ασφάλειας, ιδιαίτερα μετά την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004. Η άρση του εμπάργκο όπλων των ΗΠΑ προς την Κύπρο το 2020 και οι επακόλουθες συμφωνίες αμυντικής συνεργασίας σηματοδότησαν μια ευρύτερη στροφή στην αμερικανική περιφερειακή πολιτική ασφάλειας, υπογραμμίζοντας τη διευρυνόμενη σημασία της Κύπρου στους τομείς της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, της θαλάσσιας ασφάλειας και της ενεργειακής γεωπολιτικής.

Μέσω λεπτομερούς ανάλυσης, η μελέτη εξετάζει συγκεκριμένες στρατιωτικές συμφωνίες, εταιρικές σχέσεις ασφαλείας και πρωτοβουλίες συνεργασίας που έχουν ενισχύσει τις σχέσεις Κύπρου–ΗΠΑ, όπως μηχανισμούς ανταλλαγής πληροφοριών, κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και στρατηγικές επενδύσεις σε κυπριακές αμυντικές υποδομές.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην εξελισσόμενη στρατιωτική συνεργασία Κύπρου–ΝΑΤΟ, μελετώντας τον βαθμό στον οποίο η Κύπρος έχει ενσωματώσει πρωτόκολλα ασφαλείας της Συμμαχίας και τις πολιτικές και διπλωματικές προκλήσεις γύρω από την πιθανή ένταξή της. Παρότι η Κύπρος έχει αυξήσει τον αμυντικό της συντονισμό με το ΝΑΤΟ μέσω του προγράμματος Συνεργασία για την Ειρήνη (PfP), η πλήρης ένταξη παραμένει αμφιλεγόμενο ζήτημα, κυρίως λόγω της αντίθεσης της Τουρκίας. Η Τουρκία, ως βασικό μέλος του ΝΑΤΟ, συνεχίζει να ασκεί επιρροή στη στάση της Συμμαχίας έναντι της Κύπρου, περιπλέκοντας τις προσπάθειες για επίσημη ένταξη της χώρας στο νατοϊκό πλαίσιο ασφάλειας. Η μελέτη αναλύει τις πολιτικές, νομικές και στρατηγικές επιπτώσεις μιας πιθανής ένταξης στο ΝΑΤΟ, αξιολογώντας τόσο τα οφέλη όσο και τους κινδύνους βαθύτερης ενσωμάτωσης στη Συμμαχία.

Η μελέτη ολοκληρώνεται με εξέταση των ευρύτερων επιπτώσεων για την περιφερειακή ασφάλεια από την ενισχυμένη στρατιωτική συνεργασία της Κύπρου με τις ΗΠΑ και την προοπτική ένταξης στο ΝΑΤΟ. Δεδομένων των αυξανόμενων εντάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο –που επιτείνονται από εδαφικές διαφορές, τον ανταγωνισμό στον τομέα της ενέργειας και τις στρατιωτικές δραστηριότητες της Τουρκίας– η εξελισσόμενη στρατηγική θέση της Κύπρου έχει σημαντικές συνέπειες για τη σταθερότητα στην περιοχή. Η έρευνα αξιολογεί πώς η αυξημένη αμερικανική εμπλοκή στην Κύπρο θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει την αρχιτεκτονική ασφάλειας της περιοχής, συμπεριλαμβανομένων πιθανών ανακατατάξεων στις σχέσεις ΗΠΑ–Τουρκίας και στις ευρύτερες νατοϊκές δυναμικές. Παρέχονται προτάσεις για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, με στόχο την προώθηση της σταθερότητας και την ενίσχυση της διπλωματικής συνεργασίας μεταξύ βασικών περιφερειακών παραγόντων, όπως η Ελλάδα, η Τουρκία, το Ισραήλ και οι θεσμοί της ΕΕ.

Τελικά, η μελέτη αυτή συμβάλλει στην εις βάθος κατανόηση της πολύπλοκης αλληλεπίδρασης μεταξύ στρατηγικών εταιρικών σχέσεων, στρατιωτικών συμμαχιών και περιφερειακών δυναμικών ασφάλειας. Μέσα από την ανάλυση της ιστορικής πορείας και των σύγχρονων εξελίξεων στις σχέσεις Κύπρου–ΗΠΑ στον τομέα της άμυνας, παρέχει κρίσιμες γνώσεις για το μέλλον της κυπριακής αμυντικής στρατηγικής και τον ρόλο της στη διαμόρφωση πλαισίων ασφαλείας στην Ανατολική Μεσόγειο.