Η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες σε ΕΕ και Ελλάδα : θεσμικές και οικονομικές πτυχές

Abstract

Τα τελευταία τριάντα χρόνια, το φαινόμενο της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες έχει αναδειχθεί σε μείζονα απειλή για τη διαφάνεια και την ακεραιότητα του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η διαδικασία αυτή, διεθνώς γνωστή με τον όρο money laundering, θέτει σε σοβαρή δοκιμασία το κύρος και τη λειτουργική αξιοπιστία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, καθώς αυτά συχνά λειτουργούν – εκούσια ή ακούσια – ως δίαυλοι μέσω των οποίων διοχετεύονται κεφάλαια αμφιβόλου προέλευσης. Η συνεχής διεύρυνση και παγκοσμιοποίηση του φαινομένου, σε συνδυασμό με την τεχνολογική πρόοδο και την εξέλιξη των χρηματοοικονομικών εργαλείων, καθιστούν την καταπολέμησή του ιδιαίτερα σύνθετη και απαιτητική. Η ανάγκη για αποτελεσματική πρόληψη, πέραν των κατασταλτικών μηχανισμών, ώθησε τις εθνικές αρχές αλλά και διεθνείς οργανισμούς να προχωρήσουν στη θέσπιση εξειδικευμένων νομοθετικών και κανονιστικών πλαισίων, με σκοπό την αναχαίτιση των σχετικών δραστηριοτήτων πριν αυτές διαχυθούν στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η παρούσα εργασία έχει ως βασικό της αντικείμενο τη μελέτη των θεσμικών, νομικών και πρακτικών μέτρων που έχουν αναπτυχθεί για την πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Στο πλαίσιο αυτό, επιχειρείται αρχικά μια ιστορική αναδρομή στην εξέλιξη του φαινομένου, προκειμένου να αναδειχθούν τα στάδια διαμόρφωσης του σχετικού θεσμικού πλαισίου σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο. Ακολουθεί παρουσίαση των κυριότερων διεθνών συμβάσεων και ευρωπαϊκών οδηγιών που καθόρισαν την πολιτική πρόληψης και καταστολής του ξεπλύματος χρήματος. Στη συνέχεια, αναλύεται η εξέλιξη της ελληνικής νομοθεσίας επί του ζητήματος, με ιδιαίτερη έμφαση στον ν. 4816/2021, ο οποίος αποτελεί σήμερα το βασικό εθνικό νομικό εργαλείο για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Η μελέτη συμπληρώνεται με αναφορά σε τρεις χαρακτηριστικές υποθέσεις νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, οι οποίες αναδεικνύουν τις πρακτικές διαστάσεις του προβλήματος, καθώς και με την ανάλυση ενός ενδεικτικού case study. Η εργασία ολοκληρώνεται με τη συνοπτική αποτίμηση των σημαντικότερων τροποποιήσεων του νομοθετικού πλαισίου τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να [5] αποτιμηθεί η αποτελεσματικότητα των υφιστάμενων ρυθμίσεων και να εντοπιστούν ενδεχόμενα κενά ή αδυναμίες.