Χρήση τεχνητής νοημοσύνης και αλγοριθμικών συστημάτων για τη διακυβέρνηση των προσφυγικών ροών στην E.E. και την Ελλάδα & τα δικαιώματα των προσφυγών σύμφωνα με το διεθνές και ενωσιακό δίκαιο

Abstract

Η παρούσα διπλωματική εργασία εξετάζει την εφαρμογή και τις συνέπειες της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης (Τ.Ν.) και των αλγοριθμικών συστημάτων στη διαχείριση των προσφυγικών ροών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) και την Ελλάδα. Εστιάζοντας ιδιαίτερα στις προκλήσεις που προκύπτουν για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτά κατοχυρώνονται από το διεθνές και το ενωσιακό δίκαιο. Η έρευνα αναδεικνύει τις νομικές πτυχές της ψηφιοποιημένης διαχείρισης των προσφύγων μέσω των νέων τεχνολογιών, εξετάζοντας παράλληλα τις συνέπειες της υιοθέτησης τους σε κοινωνικό και ανθρωπιστικό επίπεδο. Κεντρικό θέμα αποτελεί η ανάλυση των συγκεκριμένων τεχνολογιών που χρησιμοποιήθηκαν πιλοτικά την τελευταία δεκαετία για την διαχείριση των αυξανόμενων προσφυγικών ροών, χωρίς το απαραίτητο κανονιστικό πλαίσιο. Συγκεκριμένα, συμπεριλήφθηκαν σε όλο το εύρος του προσφυγικού ταξιδιού με την χρήση αυτοματοποιημένων συστημάτων πρόβλεψης και ελέγχου των ροών, τεχνολογιών εντοπισμού και αποτροπής στα φυσικά σύνορα, συστημάτων επιτήρησης, βιομετρικών βάσεων δεδομένων, αυτοματοποιημένων αποφάσεων ασύλου, εργαλείων μετεγκατάστασης και τεχνολογιών επιτήρησης στα προσφυγικά camps. Παρότι οι τεχνολογίες αυτές φαινομενικά συμβάλλουν στην ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα των διοικητικών διαδικασιών, εγείρουν σοβαρά ζητήματα διαφάνειας, λογοδοσίας και προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Έτσι, αναλύονται τα δικαιώματα στην ισότητα και η απαγόρευση των διακρίσεων, στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, η αρχή της χρηστής διοίκησης και αποτελεσματική προσφυγή, στην αξιοπρέπεια, την ζωή και η απαγόρευση των βασανιστηρίων και των απάνθρωπων ή εξευτελιστικών ποινών ή μεταχείρισης και τέλος το δικαίωμα στο άσυλο, η προστασία σε περίπτωση απομάκρυνσης, απέλασης και έκδοσης και η αρχή της μη επαναπροώθησης. Βάρος δίνεται στην δημόσια τάξη και εθνική ασφάλεια ως λόγοι περιορισμού των δικαιωμάτων. Έτσι, η παρούσα διερευνά το δίπολο μεταξύ της κρατικής επιταγής για ασφάλεια και οχύρωσης των συνόρων και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αναδεικνύεται ότι, παρά τη δυνατότητα των τεχνολογιών όπως η Τ.Ν. να συνδράμουν στην διαχείριση των προσφυγικών ροών, η έλλειψη ενός επαρκούς κανονιστικού πλαισίου αυξάνει τον κίνδυνο καταχρήσεων. Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζεται η συμβολή κανονισμών της Ε.Ε. όπως ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (2019/679) και ο Κανονισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη (2024/1689). Τέλος, απαραίτητες κρίνονται πολιτικές και νομικές παρεμβάσεις για τη διασφάλιση ότι οι τεχνολογίες αυτές θα χρησιμοποιούνται με προωθητικό τρόπο που δεν θα ποινικοποιεί το δικαίωμα στο άσυλο στο όνομα της ασφάλειας. Υποστηρίζεται ότι η τεχνολογία μπορεί να συμβάλει στη διαχείριση των προσφυγικών ροών, υπό την προϋπόθεση ότι θα αναπτυχθούν αυστηρά ρυθμιστικά πλαίσια που να διασφαλίζουν τη διαφάνεια, την αμεροληψία και τον σεβασμό των δικαιωμάτων των προσφύγων. Η ενσωμάτωση αυτών των αρχών αποτελεί προϋπόθεση για την διασφάλιση του κράτους δικαίου.