Μεταδεδομένα και απόρρητο επικοινωνιών στα συστήματα μαζικής παρακολούθησης και διατήρησης δεδομένων : μια μελέτη του κανονιστικού πλαισίου ΕΕ-Ελλάδας

Abstract

Η παρούσα διπλωματική εργασία εξετάζει τη νομική προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών, με έμφαση στα μεταδεδομένα επικοινωνίας, ως ουσιώδες μέρος του προστατευτέου απορρήτου. Η ανάλυση αναδεικνύει τη σημασία των μεταδεδομένων, τα οποία, αν και δεν περιέχουν το περιεχόμενο των επικοινωνιών, παρέχουν εξίσου αποκαλυπτικές πληροφορίες για τις σχέσεις και τις δραστηριότητες των ατόμων. Στο πλαίσιο αυτό, τίθενται κρίσιμα ερωτήματα, σχετικά με την επάρκεια των θεσμικών εγγυήσεων που προβλέπονται, τόσο από την ελληνική έννομη τάξη όσο και από την ευρωπαϊκή νομολογία. Η εργασία εξετάζει διεξοδικά το ισχύον νομικό πλαίσιο σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, με έμφαση στη νομολογία του ΕΔΔΑ και του ΔΕΕ, ιδίως στις αποφάσεις που αφορούν τη μαζική παρακολούθηση και τη γενική διατήρηση δεδομένων. Οι αποφάσεις αυτές αναδεικνύουν τα όρια της κρατικής επέμβασης, θέτοντας αυστηρές προϋποθέσεις για τη διασφάλιση της αναλογικότητας, της νομιμότητας και της ύπαρξης επαρκών εγγυήσεων. Στη συνέχεια, η εργασία στρέφεται στο ελληνικό νομικό πλαίσιο, με κεντρικό άξονα τον νόμο 5002/2022, ο οποίος εισήγαγε σημαντικές αλλαγές στη διαδικασία άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών. Μέσα από την ανάλυση της νομολογίας και των θεσμικών διατάξεων, καθώς και με αναφορά στην πρόσφατη «υπόθεση των υποκλοπών», εξετάζονται τα δικαιώματα των θιγόμενων πολιτών καθώς και η συνταγματικότητα των ρυθμίσεων. Η συσχέτιση των ελληνικών πρακτικών με τα πρότυπα που θέτουν τα ευρωπαϊκά δικαστήρια αποκαλύπτει ανεπάρκειες στις θεσμικές εγγυήσεις, τόσο ως προς την πρόληψη καταχρηστικών παρακολουθήσεων, όσο και ως προς τη λογοδοσία των κρατικών αρχών. Η εργασία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι ισχύουσες θεσμικές εγγυήσεις, σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, δεν επαρκούν για την πλήρη προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών. Παρά τη νομολογιακή πρόοδο και την ύπαρξη νομοθετικών ρυθμίσεων, συνεχίζουν να υπάρχουν κενά προστασίας, που υπονομεύουν το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα. Μέσα από την κριτική αποτίμηση των νομικών και θεσμικών πλαισίων, αναδεικνύεται η ανάγκη περαιτέρω ενίσχυσης των εγγυήσεων, ώστε να αντιμετωπιστούν οι σύγχρονες προκλήσεις και να διασφαλιστεί αποτελεσματικά το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα των ατόμων.