Παραπληροφόρηση : αντιμετώπιση και προβληματισμοί σε σχέση με την ελευθέρια της έκφρασης

Abstract

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτελεί το φαινόμενο της παραπληροφόρησης, οι θεσμικοί και τεχνικοί τρόποι αντιμετώπισής του και οι προβληματισμοί που εγείρονται σε σχέση με την άσκηση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης. Επιχειρείται αρχικά η αποσαφήνιση της έννοιας της παραπληροφόρησης, μέσω της παράθεσης διαφορετικών απόψεων σχετικά με τον ορισμό του φαινομένου, αλλά και η διάκρισή της από τον δημοφιλή όρο «fake news». Ακολουθεί εκτενής παρουσίαση και ανάλυση των πρωτοβουλιών των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε., προς την κατεύθυνση της θεσμικής αντιμετώπισης του φαινομένου. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον Κώδικα Δεοντολογίας της Ε.Ε. για την παραπληροφόρηση, ο οποίος έχει υπογραφεί από τις μεγάλες πλατφόρμες και προάγει ένα αυτορρυθμιστικό μοντέλο αντιμετώπισης του φαινομένου. Με το Σχέδιο Δράσης της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης ορίζονται για πρώτη φορά συγκεκριμένες δράσεις, στις οποίες πρέπει να προβούν τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. σε συνεργασία με το κράτη – μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αναφορά γίνεται και στην υπό ψήφιση Πρόταση για τις ψηφιακές υπηρεσίες, η οποία δεν αφορά ρητά στην ρύθμιση του φαινομένου της παραπληροφόρησης, αλλά περιέχει διατάξεις που μπορεί να συμβάλουν στην αντιμετώπισή του. Στη συνέχεια, γίνεται μία προσπάθεια επεξήγησης της συμβολής των λεγόμενων «social bots» στην υπερταχεία διάδοση της παραπληροφόρησης και παρουσιάζονται ορισμένοι τρόποι τεχνικής αντιμετώπισης του φαινομένου. Τονίζεται η ανάγκη διεπιστημονικής συνεργασίας, αλλά και συνεργασίας της επιστημονικής κοινότητας με τους παρόχους, προς την κατεύθυνση της αποτελεσματικής αντιμετώπισης του φαινομένου. Όλα τα παραπάνω συνοδεύονται από ανησυχίες και προβληματισμούς σχετικά με τους πιθανούς περιορισμούς που μπορεί να συνεπάγονται οι ρυθμιστικές προσπάθειες, για το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Σε αυτό το πλαίσιο αναλύεται και το πρόσφατο παράδειγμα της απαγόρευσης αναμετάδοσης περιεχομένου από τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης εντός της Ε.Ε. Η παραπληροφόρηση είναι ένα παλαιό πρόβλημα που έχει λάβει νέες διαστάσεις λόγω των υφιστάμενων τεχνολογικών δυνατοτήτων. Η ρύθμιση και τελικά η αντιμετώπισή της συνδέεται άμεσα με την οριστική αποσαφήνιση του περιεχομένου της που επιδέχεται ρύθμισης. Το βέβαιο είναι ότι η αποτελεσματική καταπολέμηση του φαινομένου της παραπληροφόρησης δεν θα επιτευχθεί, χωρίς την «ψηφιακή εκπαίδευση» των πολιτών, ώστε να είναι σε θέση να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με την αξιοπιστία ή μη του περιεχομένου που τους διατίθεται.