Μακροχρόνια φροντίδα σε γηράσκουσες κοινωνίες : διερεύνηση της ζήτησης, προσφοράς και μεθόδων χρηματοδότησης

Abstract

Η παρούσα διατριβή χωρίζεται σε τέσσερα Μέρη. Στο πρώτο Μέρος, και ειδικότερα στο κεφάλαιο 1, τίθεται το εννοιολογικό πλαίσιο του θεματικού πεδίου Μακροχρόνια Φροντίδα Ηλικιωμένων, ορίζεται η ‘μακροχρόνια φροντίδα’ και παρουσιάζονται οργανωτικά μοντέλα, δημόσιες πολιτικές χωρών της Ευρώπης και δημογραφικά στοιχεία με στόχο να γίνει κατανοητό το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το αντικείμενο της παρούσας εργασίας, όχι μόνο σε επιστημονικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο και επίπεδο δημοσίων πολιτικών. Στο κεφάλαιο 2 παρουσιάζεται η μεθοδολογική προσέγγιση, ειδικότερα τα δεδομένα, οι ορισμοί και οι μετρήσεις που χρησιμοποιήθηκαν, καθώς και η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε. Χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα της έρευνας “Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe” (SHARE) για 17 ευρωπαϊκές χώρες (Σουηδία, Δανία, Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Ελβετία, Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Τσεχία, Πολωνία, Σλοβενία, Εσθονία, Κροατία) και το Ισραήλ. Πραγματοποιείται περιγραφική στατιστική ανάλυση τεσσάρων δεικτών μακροχρόνιας φροντίδας για διάστημα εμπιστοσύνης 95%, με τα αποτελέσματα να είναι σταθμισμένα στο σύνολο του πληθυσμού της κάθε χώρας και να απεικονίζονται σε ραβδογράμματα, διαγράμματα Venn και διαγράμματα διασποράς (scatter plots). Εν συνεχεία πραγματοποιούνται αναλύσεις παλινδρόμησης probit προκειμένου να διαπιστωθεί ο βαθμός επίδρασης επιλεγμένων ανεξάρτητων μεταβλητών στην πιθανότητα να βρίσκεται κάποιος σε ανάγκη φροντίδας, στην πιθανότητα να μην λαμβάνει καθόλου φροντίδα, στην πιθανότητα να λαμβάνει μόνο επαγγελματική φροντίδα, καθώς και στην πιθανότητα η παρεχόμενη φροντίδα να καλύπτει τις ανάγκες του. Στο δεύτερο Μέρος πραγματοποιείται συγκριτική ανάλυση μεταξύ των 18 χωρών του SHARE. Η ανάλυση επικεντρώνεται σε τέσσερις βασικούς στατιστικούς δείκτες: i) τον δείκτη ανάγκης φροντίδας (Care need indicator), ii) τον δείκτη μη λήψης φροντίδας (Care gap indicator), iii) τον δείκτη μίγματος παροχής φροντίδας (Care mix indicator) και iv) τον δείκτη ικανοποίησης φροντίδας (Care satisfaction indicator). Το δεύτερο Μέρος αναπτύσσεται σε τέσσερα διακριτά κεφάλαια. Στο πρώτο εξ΄ αυτών (κεφάλαιο 3) προτείνεται μια νέα κατηγοριοποίηση επιπέδων αναγκών φροντίδας, καθώς διαπιστώθηκε έλλειψη ενιαίας προσέγγισης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στο κεφάλαιο 4 γίνεται συγκριτική ανάλυση των τεσσάρων ανωτέρω δεικτών για το σύνολο των ατόμων ηλικίας 65+ που έχουν ανάγκη προσωπικής φροντίδας (δυσκολία με τουλάχιστον μία βασική δραστηριότητα καθημερινής ζωής, ADL) ανά χώρα. Στο πέμπτο κεφάλαιο εξετάζονται οι ανωτέρω τέσσερις δείκτες λαμβάνοντας υπόψη και εκείνους που έχουν ανάγκη φροντίδας/βοήθειας μόνο με λειτουργικές δραστηριότητες καθημερινής ζωής (iADL), ενώ στο κεφάλαιο 6 εξετάζεται κατά πόσο η τυπική και άτυπη φροντίδα λειτουργούν συμπληρωματικά ή ως υποκατάστατα. Το τρίτο Μέρος επικεντρώνεται στο τι συμβαίνει στην Ελλάδα. Αρχικά, παρουσιάζεται η μεθοδολογική προσέγγιση (κεφάλαιο 7) και αναλύονται περαιτέρω δεδομένα της έρευνας SHARE σχετικά με το ποιος παρέχει μακροχρόνια φροντίδα ηλικιωμένων στην Ελλάδα, τον ρόλο της άτυπης/μη επαγγελματικής φροντίδας σε σχέση με την επαγγελματική φροντίδα, καθώς και τη συσχέτιση της λήψης φροντίδας με παραμέτρους όπως η σύνθεση του νοικοκυριού, η οικονομική ευμάρεια, η ηλικία ή η ύπαρξη τέκνων (Κεφάλαια 8 και 9). Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι διάφορες μορφές παροχής υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας που υπάρχουν στην Ελλάδα και η χρηματοδότησή τους, ενώ μελετώνται μη δημοσιευμένα διοικητικά στοιχεία, που συγκεντρώθηκαν στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής, σχετικά με το πλήθος των ηλικιωμένων που λαμβάνουν υπηρεσίες φροντίδας από οργανωμένες δομές (δημόσιες ή ιδιωτικές), και τις σχετικές δημόσιες δαπάνες. Επίσης παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της πρωτογενούς έρευνας που πραγματοποίησε ο συγγραφέας της παρούσης σε εξειδικευμένο κοινό (focus group) στο πλαίσιο του χρηματοδοτούμενου από το Horizon 2020 έργου με τίτλο “Social Protection Innovative Investment in Long-Term Care (SPRINT)” υπό την αιγίδα του Κέντρου Ερευνών Πανεπιστημίου Πειραιώς (Κεφάλαιο 10). Το τρίτο Μέρος ολοκληρώνεται με την προβολή αναγκών κατ’ οίκον υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας ηλικιωμένων έως το έτος 2070 (Κεφάλαιο 11) στη βάση δημογραφικών και μακροοικονομικών υποθέσεων των Εκθέσεων του Aging Working Group (AWG). Τέλος, στο τέταρτο Μέρος παρουσιάζονται τα συνολικά συμπεράσματα και βασικά ευρήματα των προηγούμενων κεφαλαίων (Κεφάλαιο 12) και προτείνονται πέντε άξονες σχεδιασμού ολοκληρωμένων πολιτικών μακροχρόνιας φροντίδας (Κεφάλαιο 13), συνδυάζοντας τα ποσοτικά ευρήματα των προηγούμενων κεφαλαίων με τα ποιοτικά ευρήματα της έρευνας «focus group» σε εξειδικευμένο κοινό και λαμβάνοντας υπόψη και τις πρακτικές άλλων χωρών. Οι πέντε προτεινόμενοι άξονες σχεδιασμού πολιτικών μακροχρόνιας φροντίδας ηλικιωμένων συνοψίζονται σε: i) Δημιουργία ολοκληρωμένου θεσμικού πλαισίου που να συστηματοποιεί διαφορετικά επίπεδα και τύπο παρεχόμενων υπηρεσιών βάσει σοβαρότητας αναγκών και να θέτει σαφή κριτήρια δικαιούχων λήψης δημόσιων υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας, ii) Σύστημα Διακυβέρνησης - Συστηματική και δομημένη καταγραφή και παρακολούθηση ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών, iii) Ενίσχυση και συστηματοποίηση χρηματοδότησης δημόσιων προγραμμάτων μακροχρόνιας φροντίδας, iv) Θέσπιση κινήτρων για την ανάπτυξη προγραμμάτων ιδιωτικής ασφάλισης μακροχρόνιας φροντίδας, για την ανάπτυξη υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας ιδιωτικού τομέα και για την καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας και v) Στήριξη άτυπων φροντιστών/οικογένειας. Στόχος της παρούσας διατριβής είναι να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο σχεδιασμού δημοσίων πολιτικών και υπηρεσιών για την μακροχρόνια φροντίδα ηλικιωμένων.