Επικοινωνιακό απόρρητο και μεταδεδομένα επικοινωνίας

Abstract

Η παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να συνεισφέρει στο διαμειβόμενο διάλογο σχετικά με τη σπουδαιότητα, την αξία και τη χρήση των μεταδεδομένων επικοινωνίας στο σύγχρονο περιβάλλον επικοινωνίας, καθώς επίσης την ανάγκη προστασίας τους ως πτυχή του επικοινωνιακού απορρήτου. Στην εποχή της ψηφιοποίησης της επικοινωνίας, του πολλαπλασιασμού των τρόπων αυτής και της συσσώρευσης όλων των μέσων της σε μια συσκευή έξυπνου τηλεφώνου, τα μεταδεδομένα επικοινωνίας έχουν αναχθεί σε πληροφοριακό χρυσό, καθώς μπορούν να χαρτογραφήσουν ενδελεχώς την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά των χρηστών – συνδρομητών, αφού συλλεχθούν κι επεξεργαστούν από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς για ποικίλους σκοπούς. Ειδικότερα, εξέχουσα θέση στο παρόν έργο κατέχει η έρευνα της δυνατότητας διείσδυσης των μεταδεδομένων επικοινωνίας στην ιδιωτική ζωή του ατόμου και η λειτουργία τους ως ανεκτίμητων πηγών πληροφοριών, που μπορούν να εξορυχθούν, να επεξεργαστούν και να καταστούν πολύτιμοι πόροι εξονυχιστικής σκιαγράφησης του βιο-πορτέτου ενός υποκειμένου. Άλλωστε, η δημόσια δήλωση του Στρατηγού Michael Hayden, πρώην Διευθυντή των μυστικών υπηρεσιών των Η.Π.Α. NSA και CIA ότι «σκοτώνουμε ανθρώπους με βάση τα μεταδεδομένα επικοινωνίας» αναδεικνύει πανηγυρικά την αξία και τις δυνατότητες χρήσης τους στη σύγχρονη εποχή . Το παρόν έργο πραγματεύεται την προστασία του απορρήτου των μεταδεδομένων επικοινωνίας υπό το πρίσμα του ενωσιακού και εγχώριου δικαίου, καθώς επίσης εξετάζει την εξελικτική πορεία της ευρωπαϊκής κι ελληνικής νομολογίας αναφορικά με το εν λόγω θέμα. Περαιτέρω, γίνεται εκτενής σχολιασμός της διχογνωμίας, που επικράτησε στην ελληνική έννομη τάξη ως προς το ζήτημα υπαγωγής αυτών στο προστατευτέο πεδίο του επικοινωνιακού απορρήτου, σκιαγραφώντας την προβληματική των αντικρουόμενων πλευρών σχετικά με τη διάκριση των εσωτερικών και εξωτερικών στοιχείων της επικοινωνίας. Εμμένοντας στην παραδοσιακή διάκριση κατά την ταχυδρομική επικοινωνία μεταξύ περιεχομένου και διεύθυνσης επί του φακέλου αλληλογραφίας διαμορφώθηκε στο παρελθόν η πεποίθηση ότι τα μεταδεδομένα επικοινωνίας διαφοροποιούνται από το περιεχόμενο αυτής ως προς το βαθμό προστασίας του απορρήτου τους. Ως εκ τούτου, αμφισβητήθηκε αρχικά η υπαγωγή των μεταδεδομένων στο απόρρητο της επικοινωνίας βάσει της παρωχημένης αντίληψης ότι η αποκάλυψη των εξωτερικών στοιχείων είναι λιγότερο παρεμβατική ως προς την ιδιωτικότητα του ατόμου σε σύγκριση με το περιεχόμενο της επικοινωνίας. Παρά ταύτα, η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και η καθολική χρήση του διαδικτύου καθαίρεσαν τα όρια μεταξύ των ανωτέρω δύο εννοιών, με αποτέλεσμα πλέον τα μεταδεδομένα επικοινωνίας να είναι τόσο άρρηκτα συνδεδεμένα με το περιεχόμενο, ώστε να μη νοείται επικοινωνία χωρίς αυτά. Εν τέλει, με την παρούσα μελέτη καθίσταται σαφές ότι δεν νοείται απόρρητο του περιεχομένου της επικοινωνίας χωρίς την παράλληλη προστασία του απορρήτου των συνθηκών διεξαγωγής αυτής, οι οποίες πρέπει να είναι γνωστές και διαφανείς στα υποκείμενα, ώστε να είναι εγγυημένη η δυνατότητα αυτοκαθοριζόμενης και απροκατάληπτης επικοινωνίας , δεδομένου ότι το άτομο δεν μπορεί να απολαμβάνει το δικαίωμα στο απόρρητο της ελεύθερης ανταπόκρισης και επικοινωνίας, όταν γνωρίζει ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να καταστεί γνωστό σε τρίτους με ποιον επικοινωνεί, πότε, με ποια συχνότητα και υπό ποιες περιστάσεις.