Ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης : κανονιστικό πλαίσιο. Ζητήματα δεοντολογίας και μελλοντικές προκλήσεις

Abstract

Η δικαιοσύνη είναι μια έννοια πολυσήμαντη με φιλοσοφικές, κοινωνιολογικές και πολιτικές απολήξεις. Στην αρχαιότητα, αντιμετωπίστηκε ως ένα αγαθό, μια αρετή, ενώ αργότερα έλαβε και θεϊκές διαστάσεις. Με την πάροδο του χρόνου, υπερτέρησε η χρήση της στο νομικό οικοδόμημα, χωρίς να απολύει τον κομβικό κοινωνικό της ρόλο. Οι διαδικασίες απονομής της και οι εμπλεκόμενοι σε αυτή φορείς συγκρότησαν το δικαιοδοτικό σύστημα. Το τελευταίο δεν θα μπορούσε να σταθεί αδιάφορο μπροστά στις τεχνολογικές εξελίξεις που επέβαλαν μια πλήρη μεταστροφή προς την σφαίρα του ψηφιακού. Η ψηφιοποίηση, δηλαδή η μετατροπή του αναλογικού μέσω ειδικών τεχνολογιών πληροφορικής σε ψηφιακό εισχώρησε στην καρδιά της διακυβέρνησης και, ακολούθως, της δικαιοσύνης. Η διεξαγωγή δικαστικών διαδικασιών ψηφιακά και η παροχή καλύτερης ψηφιακής πρόσβασης στη δικαιοσύνη στους πολίτες και τους ασκούντες συναφή της δικαιοσύνης επαγγέλματα ορίστηκαν ως οι δύο προορισμοί της διαδρομής προς μια ψηφιοποιημένη δικαιοσύνη.

Τα γεγονότα αυτά δεν άφησαν ασυγκίνητους τους παράγοντες διαμόρφωσης πολιτικής σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει υιοθετήσει μια προσέγγιση δεοντολογική και, διόλου παρεμβατική, με την σύνταξη κειμένων δεοντολογίας και ερευνών που εστιάζουν σε επιρροές της ψηφιοποίησης στα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως τα τελευταία σκιαγραφούνται στην ΕΣΔΑ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, με τα επιμέρους όργανά της, έχει προχωρήσει στην έκδοση ορισμένων νομοθετημάτων που επιχειρούν να προσδώσουν εντονότερα το ψηφιακό στοιχείο στην απονομή της δικαιοσύνης. Το κανονιστικό πλαίσιο έχουν περιστοιχίσει εφαπτόμενες σε αυτό ανακοινώσεις και διακηρύξεις, αλλά και υλικές πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην εμπέδωση και την πρακτική εφαρμογή του. Στην Ελλάδα, τα σχετικά νομοθετήματα εντοπίζονται ήδη, τουλάχιστον, προ δεκαετίας. Οι πιο σημαντικές, όμως, μεταβολές επήλθαν εξαιτίας της πανδημίας, αφού μέχρι τότε το περιγραφόμενο πλαίσιο λειτουργούσε περισσότερο προαιρετικά, σαν επιπρόσθετη εφαρμογή, την οποία οι επαγγελματίες της δικαιοσύνης αδυνατούσαν να αξιοποιήσουν κατάλληλα. Οι ενωσιακές και οι τεχνολογικές πιέσεις δεν απέβησαν εις μάτην, αφού η ελληνική δικαιοσύνη, από πολιτικής, ποινικής και διοικητικής πλευράς, σύντομα μετέβη στον ψηφιακό κόσμο.

Η έκταση του νομικού οικοδομήματος δεν ταυτίζεται με την αποτελεσματικότητά του. Τουναντίον, το τελευταίο και οι μελλοντικές του εκδοχές πρέπει να ενταχθούν στο κοινωνικό γίγνεσθαι και να εξεταστούν υπό ένα δεοντολογικό πλαίσιο αν επιδιώκεται η αρμονική συνύπαρξή τους με τα θεμελιώδη δικαιώματα, το θεσμικό κεκτημένο και τις αναγνωρισμένες διεθνώς αξίες. Σχετικές προτάσεις που θα ευνοούν μια εξισορρόπηση μεταξύ του σύγχρονου και του κατεστημένου, του τεχνολογικού και του αναλογικού, του δίκαιου και του απειλητικού της δικαιοσύνης είναι απαραίτητες αν επιθυμεί κανείς μια δικαιοσύνη, ψηφιακή μεν, δίκαιη δε για τους λειτουργούς της, τους επαγγελματίες και τους πολίτες.