Concentration in the port industry: alliances, innovations and synergies for the development of door-to-door logistics

Abstract

Το κύριο κίνητρο για την εκπόνηση της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί η προσέγγιση του φαινομένου της συγκέντρωσης κεφαλαίου στη λιμενική βιομηχανία κατά τρόπο ολιστικό. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παροχή ενός ολοκληρωμένου πλαισίου για την κατανόηση του τρόπου αναπαραγωγής του κεφαλαίου, των κινητήριων δυνάμεων που πυροδοτούν την συγκέντρωση και συγκεντροποίησή του καθώς και την διαχρονική εξέλιξή του, στις αγορές των τακτικών γραμμών και της διαχείρισης τερματικών εμπορευματοκιβωτίων, καθώς και η διερεύνηση των επιπτώσεων που αυτή εγείρει τόσο σε επίπεδο ανταγωνισμού στους κλάδους αυτούς όσο και σε επίπεδο λιμενικής οργάνωσης και διακυβέρνησης. Σε αυτό το πλαίσιο, σε πρώτο επίπεδο, αναλύεται ο ρόλος των αλυσίδων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων στο ευρύτερο πλαίσιο της καπιταλιστικής ανάπτυξης και παρουσιάζεται μέσω μίας προσαρμοσμένης κυκλικής προσέγγισης ο μηχανισμός πραγμάτωσης της διευρυμένης και επιταχυνόμενης αναπαραγωγής του μεταφορικού κεφαλαίου. Έχοντας καταδείξει την τάση συσσώρευσης κεφαλαίου στον κλάδο των εμπορευματικών μεταφορών, εν συνεχεία υπολογίζεται ο βαθμός κεφαλαιακής συγκέντρωσης των παιχτών που δραστηριοποιούνται αντιστοίχως στην αγορά των τακτικών γραμμών και στην διαχείριση τερματικών εμπορευματοκιβωτίων, ενώ παράλληλα συζητώνται ζητήματα που σχετίζονται με την δομή και την οργάνωση των αγορών αυτών, με τις στρατηγικές συγκεντροποίησης που ακολουθούνται, με τις διεπιχειρησιακές σχέσεις που αναπτύσσονται και κατ’ επέκταση με τις δυνητικές επιπτώσεις της αυξανόμενης συγκέντρωσης στην λειτουργία του ανταγωνισμού στους εν λόγω κλάδους. Παράλληλα, εξετάζονται και οι επιδράσεις της κεφαλαιακής συγκέντρωσης στην διεξαγωγή του διεθνούς εμπορίου μέσω των λιμένων, μέσα από δύο σχετικές εμπειρικές εφαρμογές. Πιο συγκεκριμένα, η πρώτη μελέτη περίπτωσης διερευνά μέσω πρωτογενών δεδομένων το κατά πόσο στρατηγικές συγκεντροποίησης κεφαλαίου όπως η δημιουργία των συμμαχιών στην αγορά των τακτικών γραμμών μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων ευνοεί την συμπερίληψη συνδεδεμένων λιμενικών τερματικών στα δρομολόγια των θαλάσσιων μεταφορών. Αντιστοίχως, η δεύτερη μελέτη περίπτωσης αξιοποιεί δείκτες συγκέντρωσης (CR4, CR8, HHI) καθώς και επιπρόσθετα μεθοδολογικά εργαλεία (όπως ο συντελεστής Gini και η ανάλυση Shift Share) προκειμένου να διερευνήσει το κατά πόσο η ενίσχυση των τάσεων συγκέντρωσης κεφαλαίου στις αγορές των τακτικών γραμμών και της διαχείρισης τερματικών οδηγεί σε μία αντίστοιχη αύξηση της συγκέντρωσης των εμπορευματικών ροών σε έναν μειούμενο αριθμό λιμένων. Βάσει των αποτελεσμάτων, η διαχρονικά αυξανόμενη συγκέντρωση στους υπό μελέτη μεταφορικούς κλάδους, έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση μίας ολιγοπωλιακής αγοράς στην ναυτιλία τακτικών γραμμών και αντιστοίχως μίας ολιγοψωνιστικής αγοράς στην διαχείριση τερματικών, στις οποίες έχουν αναδυθεί κυρίαρχοι παίχτες με παγκοσμιοποιημένα χαρακτηριστικά, σημαντικά μερίδια αγοράς και σημαντική ισχύ. Ενώ η αύξηση της συγκέντρωσης κεφαλαίου στους εν λόγω κλάδους θα μπορούσε να αποτελέσει από μόνη της απειλή για την ανταγωνιστική λειτουργία των παγκόσμιων αλυσίδων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, η παρούσα διατριβή καταδεικνύει ότι η συσσώρευση κεφαλαίου συνεπικουρείται από την περαιτέρω συγκεντροποίηση κεφαλαίου, η οποία έχει επιτρέψει σε αμφότερους τους παίχτες της αγοράς τακτικών γραμμών και της διαχείρισης τερματικών να επεκταθούν κατά μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας μέσω οριζόντιων και κάθετων ολοκληρώσεων ενοποιώντας τα πακέτα μεταφορικών υπηρεσιών που προσφέρουν αλλά και να διαμορφώσουν μεταξύ τους στενές διεπιχειρησιακές σχέσεις. Ως εκ τούτου, η αύξηση της συσσώρευσης κεφαλαίου, ενισχύει δυνητικά την δυνατότητα των εταιρειών να υιοθετήσουν αντιανταγωνιστικές συμπεριφορές και πρακτικές προς ίδιον όφελος και κατ’ επέκταση να επηρεάσουν την διεξαγωγή του διεθνούς εμπορίου στους λιμένες. Τα αποτελέσματα των δύο εμπειρικών εφαρμογών τα οποία πραγματώθηκαν στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής επιβεβαιώνουν εν μέρει αυτούς τους ισχυρισμούς. Επιπροσθέτως, το εν λόγω διδακτορικό, εξετάζει το κατά πόσο η καινοτομία και η δημιουργία νέας γνώσης λειτουργεί σαν μία πρόσθετη κινητήριος δύναμη για την αναβάθμιση των δυνατοτήτων συσσώρευσης κεφαλαίου και την περαιτέρω ενίσχυση της θέσης των κυρίαρχων παιχτών στις αλυσίδες μεταφορών. Ειδικότερα, για πρώτη φορά στην σχετική ναυτιλιακή και λιμενική βιβλιογραφία εξετάζεται η σχέση συγκέντρωσης κεφαλαίου και καινοτομίας, καθώς και της αποτύπωσης της καινοτόμου συμπεριφοράς των μεγαλύτερων παιχτών στις αγορές των τακτικών γραμμών και της διαχείρισης τερματικών εμπορευματοκιβωτίων, μέσα από την διερεύνηση, την καταγραφή και την κατηγοριοποίηση των πατεντών που κατέχουν. Τα αποτελέσματα της εμπειρικής αυτής μελέτης καταδεικνύουν ότι παρότι οι κυρίαρχες εταιρείες στους κλάδους της ναυτιλίας τακτικών γραμμών και της διαχείρισης τερματικών δεν παρουσιάζουν το ίδιο αυξημένο επίπεδο καινοτομίας, ένας σημαντικός αριθμός εξ αυτών στρέφονται στην ανάπτυξη νέων εφευρέσεων για να επιτύχουν ένα διαρκές ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ή/και να ενισχύσουν περαιτέρω τη θέση τους στην αγορά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής επιβεβαιώνουν, σε μεγάλο βαθμό ότι οι ολιγοπωλιακές και ολιγοψωνιστικές αγορές επιδεικνύουν αυξημένα επίπεδα καινοτομίας, ενώ υποδηλώνουν επίσης ότι ακόμα και οι εταιρείες (που δραστηριοποιούνται και στους δύο υπό εξέταση κλάδους) που δεν εστιάζουν στην ανάπτυξη νέων εφευρέσεων αλλά διαθέτουν επαρκή κεφάλαια και σημαντικά μερίδια στην παγκόσμια αγορά, δύνανται να αποκτούν και να αξιοποιούν νέες καινοτομίες και τεχνολογίες, μέσω τρίτων μερών αντί να τις εφευρίσκουν οι ίδιες. Σε συνέχεια της παραπάνω ανάλυσης, εξετάζονται οι επιπτώσεις της καταγεγραμμένης συγκέντρωσης κεφαλαίου στην αγορά των διαχειριστών τερματικών εμπορευματοκιβωτίων στην οργάνωση και την διακυβέρνηση των λιμένων. Μέσω μίας ακόμα μελέτης περίπτωσης, καταδεικνύεται η αυξανόμενη διαπραγματευτική δύναμη των παγκοσμιοποιημένων αυτών παιχτών έναντι των δημόσιων λιμενικών αρχών, ενώ αποτυπώνεται και ο αυξανόμενος ρόλος που αυτοί επιζητούν στην οργάνωση και διαχείριση των λιμένων. Όπως υποδηλώνουν τα αποτελέσματα, η μετατόπιση της ισχύος προς την πλευρά των ολοκληρωμένων και παγκοσμιοποιημένων παιχτών της αγοράς, επιβάλλει ως αντίβαρο τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου του δημοσίου στη διακυβέρνηση των λιμένων. Σε αυτό το πλαίσιο, η παρούσα διατριβή αναδεικνύει τον στρατηγικό ρόλο της οικονομικής λιμενικής ρύθμισης και της ανεξάρτητης διακυβέρνησής της ως το αντιστάθμισμα στις επεκτατικές τάσεις των παγκοσμιοποιημένων παιχτών που δραστηριοποιούνται στις ολοένα και πιο ολοκληρωμένες αλυσίδες μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων. Πιο συγκεκριμένα, προκρίνει την ανάθεση της ρυθμιστικής λειτουργίας των λιμένων σε εξειδικευμένες και ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές, καθώς και την ενίσχυσή τους με κατάλληλα ρυθμιστικά εργαλεία, προκειμένου να διαφυλαχθεί αφενός η ανταγωνιστική λειτουργία της λιμενικής βιομηχανίας αλλά και το δημόσιο συμφέρον από αθέμιτες πρακτικές. Επιπροσθέτως, δεδομένου ότι οι παίχτες των υπό εξέταση αγορών εκλαμβάνουν πλέον τις αλυσίδες μεταφορών εμπορευματοκιβωτίων ως ένα ενοποιημένο και ολοκληρωμένο δίκτυο, προκρίνεται ότι και οι ρυθμιστικές αρχές αντιστοίχως θα πρέπει να το αναγνωρίσουν ως τέτοιο, επεκτείνοντας την εμβέλεια των ρυθμίσεων πέραν των στενών ορίων του λιμένα, κατά μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας. Για τον λόγο αυτό, προκειμένου να ενισχυθεί και να διευρυνθεί το πλαίσιο ρύθμισης των παγκοσμιοποιημένων παιχτών που δραστηριοποιούνται στις αλυσίδες μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, προκρίνεται επίσης η αναδιαμόρφωση των δομών διακυβέρνησης της ρύθμισης σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο, ούτως ώστε να ενισχυθεί η συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ των κατά τόπους αρμόδιων ρυθμιστικών αρχών σε ζητήματα που ξεπερνούν τα εθνικά όρια. Εν κατακλείδι, βάσει της ανάλυσης που διεξάγεται και των εμπειρικών στοιχείων που παρέχονται και στα πλαίσια της εκτελεσθείσας έρευνας, το παρόν διδακτορικό συνεισφέρει και εμπλουτίζει την σχετική ναυτιλιακή και λιμενική βιβλιογραφία με διττό τρόπο. Αφενός παρέχεται ένα νέο ολιστικό πλαίσιο προσέγγισης του φαινομένου της συγκέντρωσης κεφαλαίου στη λιμενική βιομηχανία και προσφέρεται νέα γνώση αναφορικά με την κατανόηση του τρόπου μέσω του οποίου επιτυγχάνεται η διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου στις αλυσίδες μεταφορών εμπορευματοκιβωτίων, των μέσων και των κινητήριων δυνάμεων που ενισχύουν τις τάσεις συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης των παιχτών που δραστηριοποιούνται στις εν λόγω αγορές. Αφετέρου ιδιαίτερη συνεισφορά αποτελεί η αποτύπωση της διαχρονικής εξέλιξης της συγκέντρωσης σε κομβικούς κλάδους της αλυσίδας μεταφορών όπως είναι η ναυτιλία τακτικών γραμμών και η διαχείριση τερματικών εμπορευματοκιβωτίων καθώς και η διαμόρφωση ενός πλαισίου για την ενίσχυση της διακυβέρνησης και των εργαλείων λιμενικής ρύθμισης για την αποτροπή αντιανταγωνιστικών και αθέμιτων πρακτικών που μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς την λειτουργία της λιμενικής βιομηχανίας αλλά και το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα συνολικά.