Η διεθνής συνεργασία στη θέσπιση των νόμων για το ξέπλυμα χρήματος και η ενσωμάτωση τους στην ελληνική έννομη τάξη

Abstract

Η αντιμετώπιση του παγκόσμιου φαινομένου της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, θεωρείται διαχρονικά από τους εμπνευστές των σχετικών νομοθετικών πρωτοβουλιών, ως ένα από τα σημαντικότερα μέτρα που στοχεύουν στην αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος, των ναρκωτικών και της τρομοκρατίας, τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε διεθνές επίπεδο. Έτσι, ως έκφραση του μοντέλου διεθνούς και ευρωπαϊκής αντεγκληματικής πολιτικής που στοχεύει στην καταπολέμηση των εγκλημάτων υψηλού οικονομικού οφέλους, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα διεθνοποίησης του ποινικού δικαίου, όπως προκύπτει και από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά με τα οποία αυτό εκδηλώνεται: αφενός, δηλαδή, από το γεγονός ότι αποτελεί κατεξοχήν έγκλημα με διεθνείς όψεις, αφετέρου από τον δυναμικό χαρακτήρα που παρουσιάζει, με την έννοια της διαρκούς ανακάλυψης νέων μεθόδων και τεχνικών τέλεσής του από τους δράστες και τέλος από το γεγονός ότι μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να θέσει σε διακινδύνευση όχι μόνο αγαθά που κρίνονται άξια ποινικής προστασίας από τους νομοθέτες των κρατών στις επικράτειες των οποίων τελείται το ξέπλυμα, αλλά και αγαθά που κρίνονται ως άξια ποινικής προστασίας από περισσότερα κράτη του κόσμου στα πλαίσια της διεθνούς κοινότητας. Σε εθνικό νομοθετικό επίπεδο, η δυσδιάκριτη αυτοτελής ποινική απαξία του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος, η συνακόλουθη δυσκολία προσδιορισμού του εννόμου αγαθού που προσβάλλεται με την τέλεσή του, σε συνδυασμό με τις κακότεχνες, διαχρονικά, επιλογές του Έλληνα νομοθέτη, ο οποίος κατά την ενσωμάτωση των επιταγών των διεθνών κειμένων, κατήρτισε μια δρακόντεια νομοθεσία για το ξέπλυμα, αμιγώς εξαρτώμενη από τα ξένα πρότυπα, συνιστούν ρωγμή τόσο στην δικονομική τάξη όσο και στην ίδια την εγγυητική λειτουργία του ποινικού δικαίου. Στην παρούσα εργασία επιδιώκεται η παρουσίαση του φαινομένου του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος, όπως αυτό έχει εξελιχθεί στην πορεία των ετών, αλλά και στις προβλέψεις των διεθνών και ευρωπαϊκών κειμένων και την ενσωμάτωση αυτών στην ελληνική έννομη τάξη, σχετικά με την πρόληψη και την καταστολή του. Αρχικά, στο 1ο Εισαγωγικό Κεφάλαιο, επιχειρείται να ερμηνευθεί η έννοια της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και γίνεται μια πρώτη προσπάθεια παρουσίασης της διασύνδεσης του φαινομένου με το οργανωμένο έγκλημα. Στο 2ο Κεφάλαιο, γίνεται καταρχάς μια σύντομη ιστορική αναδρομή, ξεκινώντας από την Αμερική του 1920, όπου και συναντάμε για πρώτη φορά το φαινόμενο της νομιμοποίησης εσόδων, δίνοντας έμφαση στην επιρροή της αμερικανικής νομοθεσίας στην μετέπειτα διαμόρφωση των διεθνών κειμένων. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι επιμέρους φάσεις της νομιμοποίησης, της αρχικής επένδυσης – τοποθέτησης, της στρωματοποίησης και της επανατοποθέτησης, ενώ τέλος, γίνεται αναφορά στις κλασικές και σύγχρονες μεθόδους και τεχνικές δράσης των δραστών του ξεπλύματος. Ακολούθως (3ο Κεφάλαιο), αναλύονται οι έννοιες και τα βασικά χαρακτηριστικά των «φορολογικών παραδείσων» και των υπεράκτιων (offshore) εταιρειών. Εν συνεχεία (4ο Κεφάλαιο), προσεγγίζεται η διασύνδεση του εγκλήματος της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες με το οργανωμένο έγκλημα. Τα κράτη αντιλήφθηκαν ότι η αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτού του πολύπλευρου φαινομένου, δεν μπορεί να λάβει χώρα στο στενό πλαίσιο της επιμέρους κρατικής κυριαρχίας και κατέστη ορατή η ανάγκη κοινής αντιμετώπισης του φαινομένου (5ο Κεφάλαιο) από όλα μαζί τα κράτη στα πλαίσια των διεθνών οργανισμών, στους οποίους συμμετέχουν. Από το πλαίσιο κοινής αντιμετώπισης δεν θα μπορούσε να λείπει μία εκτενής αναφορά στη FATF, της οποίας βασικός σκοπός είναι η ανάπτυξη και η προώθηση πολιτικών σε διεθνές και εθνικό επίπεδο για την καταπολέμηση του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, αλλά και στις άλλες οργανώσεις και φορείς που δραστηριοποιούνται προς την ίδια κατεύθυνση. Παρακάτω, διαρθρώνεται το ευρύτερο υπερκρατικό θεσμικό περίγραμμα του ξεπλύματος. Συγκεκριμένα, στο 6ο Κεφάλαιο, επιχειρείται μια επισκόπηση του διεθνούς και στη συνέχεια του ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου, που επηρέασε την τυποποίηση της ποινικής καταστολής του ξεπλύματος στην Ελλάδα. Σε αυτοτελές κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις ρυθμίσεις στο πλαίσιο του προγράμματος αμοιβαίας αναγνώρισης των ποινικών αποφάσεων, ενώ τέλος, αποτυπώνονται συμπεράσματα ως προς τις απορρέουσες, από τα διεθνή και ευρωπαϊκά κείμενα, υποχρεώσεις. Στο 7ο Κεφάλαιο γίνεται μία προσπάθεια να καταδειχτεί η εξελεγκτική πορεία της νομοθεσίας για την πρόληψη και την καταστολή του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος στην χώρα μας μέσα από τα νομοθετήματα που έχουν ισχύσει τα τελευταία περίπου 25 χρόνια (από το Ν. 2331/1995 έως τον Ν. 4557/2018), τα ερμηνευτικά προβλήματα που ανέκυψαν και οι μεταβολές που επήλθαν στις επιμέρους διατάξεις. Στο 8ο και τελευταίο Κεφάλαιο, εξετάζεται η διαχρονική αντιμετώπιση τριών επιμέρους ζητημάτων, οι οποίοι αποτέλεσαν και τους βασικούς άξονες μελέτης, τόσο των διεθνών κειμένων, όσο και της εσωτερικής μας νομοθεσίας: i. του modus operandi του «ξεπλύματος», ii. του προστατευόμενου έννομου αγαθού και iii. του καίριου νομικού ζητήματος του κατά πόσο ο δράστης του ξεπλύματος μπορεί να είναι και ο δράστης του προηγούμενου εγκλήματος, από το οποίο παρήχθη η βρώμικη περιουσία. Καταληκτικά, επιχειρείται η εξαγωγή συμπερασμάτων, ως προς τη διεθνή προβληματική του ζητήματος, καθώς η νομοθεσία για το ξέπλυμα όχι μόνο προσδίδει υπερεθνικό χαρακτήρα στην εσωτερική μας νομοθεσία, μέσω της υποχρεωτικής εφαρμογής κανόνων ουσιαστικού περιεχομένου, στα πλαίσια της «διεθνούς» προσπάθειας ισχυρής ποινικής προστασίας, ομάδας εννόμων αγαθών αλλά το σημαντικότερο: όπως έχει καταλήξει να εφαρμόζεται στην ελληνική δικαστηριακή πρακτική, έχει καταστεί πλέον ως ένα de facto συνοδευτικό αδίκημα, ωστόσο χωρίς επίγνωση όμως του εννόμου αγαθού που τελικά προστατεύει, αποτελώντας απειλή για την εγγυητική λειτουργία του ποινικού μας δικαίου.