Η ιστορική εξέλιξη και το Νομικό Πλαίσιο της Κοινωνικής Προστασίας της Παιδικής Ηλικίας.

Abstract

Η εργασία που ακολουθεί αφορά στην Κοινωνική Προστασία της Παιδικής Ηλικίας και χωρίζεται σε δύο ενότητες : την Ιστορική Εξέλιξη και το Νομικό Πλαίσιο αυτής. Η πρώτη ενότητα είναι χωρισμένη σε κεφάλαια που αντιστοιχούν σε μεγάλες ιστορικές περιόδους. Για καθεμιά περίοδο περιγράφονται αναλυτικά όλες οι εκφάνσεις της Κοινωνικής Προστασίας της Παιδικής Ηλικίας. Στο πρώτο κεφάλαιο βλέπουμε την οικογένεια στην Προϊστορική Εποχή, κατά την Εποχή του Λίθου και κατά την Εποχή του Χαλκού, όπου κυρίαρχο πρότυπο είναι η μητριαρχία και τα παιδιά μεγαλώνουν κοντά και στους δύο γονείς. Στη συνέχεια έχουμε την Αρχαία Αθήνα όπου βλέπουμε να γίνονται σπουδαίες προσπάθειες για τη μόρφωση του παιδιού. Αντιθέτως, στην Αρχαία Σπάρτη το ζητούμενο είναι η στρατιωτική εκπαίδευση του παιδιού για να προετοιμαστεί ώστε να γίνει καλός πολεμιστής. Στο δεύτερο κεφάλαιο, στα Ρωμαϊκά χρόνια, η θέση του παιδιού έμοιαζε πολύ με αυτή του δούλου. Κατά τον Μεσαίωνα βασικό στοιχείο αποτελεί η χριστιανική ιδέα με ιδιαιτέρως αυστηρή, ωστόσο, διαπαιδαγώγηση. Στην Αναγέννηση παρατηρούμε ότι η ανάγκη του ανθρώπου της Δύσης για απελευθέρωση από τα ποικίλα δεσμά του Μεσαίωνα οδήγησε στο ενδιαφέρον για τον άνθρωπο και την ολόπλευρη ανάπτυξή του, γεγονός το οποίο εισήγαγε νέες παιδαγωγικές θεωρίες με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Επιστρέφοντας στα καθ’ ημάς, γίνεται η παρουσίαση των κύριων προνοιακών θεσμών για το παιδί της Βυζαντινής εποχής, όπου υπό την επίδραση του Χριστιανισμού βλέπουμε μια σημαντική βελτίωση. Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάπτυξη της πρόνοιας μέσα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Μνημονεύονται τα κρυφά σχολειά όπου οι μορφωμένοι κληρικοί κλήθηκαν να επιτελέσουν το έργο της διαπαιδαγώγησης των ελληνόπουλων. Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφεται η κοινωνική πρόνοια για το παιδί από την ίδρυση του ελληνικού κράτους έως το 1921. Βλέπουμε την περίοδο διακυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια (1828-1831), αυτού του Μεγάλου Κυβερνήτη που έδωσε την ψυχή του στην προστασία των παιδιών του ελληνικού Έθνους. Στη συνέχεια έχουμε την περίοδο διακυβέρνησης του Όθωνα και της Αντιβασιλείας (1832-1862), όπου εισάγονται νέες αντιλήψεις στον τομέα της παιδικής προστασίας μαζί με την οικονομική ενίσχυση από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Ακολουθεί η περίοδος από τη Συνταγματική Βασιλεία του Γεωργίου Α΄ έως τη Μικρασιατική καταστροφή (1864-1921), στα πρώτα χρόνια της οποίας -έως το 1912- έχουμε τη δυσπραγία του κράτους στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας για το παιδί. Το κενό που αφήνει η άσκηση της δημόσιας κοινωνικής πρόνοιας αναπληρώνεται από την ιδιωτική και εκκλησιαστική πρωτοβουλία. Στη συνέχεια και λόγω των πολέμων που μεσολαβούν (Βαλκανικοί, Α΄ Παγκόσμιος) το Κράτος αναγκάζεται να λάβει ενεργό ρόλο στον τομέα της πρόνοιας, παραδείγματος χάρη για την περίθαλψη των χιλιάδων ορφανών. Στο τέταρτο κεφάλαιο βλέπουμε την περιγραφή της κοινωνικής πρόνοιας για το παιδί από τη μικρασιατική καταστροφή έως τη μεταπελευθερωτική περίοδο και τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Το Κράτος, συνειδητοποιώντας την αδυναμία της ιδιωτικής πρωτοβουλίας να ανταποκριθεί επαρκώς στα προβλήματα της παιδικής ηλικίας, δείχνει έντονο ενδιαφέρον για την οργάνωση του τομέα της παιδικής προστασίας κυρίως μέσω ενός εκτεταμένου δικτύου ιδρυμάτων. Σιγά-σιγά φτάνουμε στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου με την έναρξη του οποίου αναστέλλεται κάθε προσπάθεια ορθολογικού σχεδιασμού μέτρων προνοιακής πολιτικής. Στη διάρκεια της κατοχής, στο έργο της διάσωσης του πληθυσμού από την πείνα και τις ασθένειες καθοριστική ήταν η βοήθεια από το εξωτερικό (Διεθνής Ερυθρός Σταυρός, Έλληνες ομογενείς της Αμερικής) και η δράση της Εκκλησίας της Ελλάδας. Με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ξεσπά εμφύλιος πόλεμος έως το 1949. Με πρωτοβουλία της τότε βασιλικής οικογένειας ιδρύονται οι Παιδοπόλεις για την περίθαλψη των χιλιάδων ορφανών των πολέμων, αν και εκφράζονται αμφιβολίες για τη δράση τους. Στην περίοδο που ακολουθεί γίνεται προσπάθεια για αναδιοργάνωση της κοινωνικής πρόνοιας με τη βοήθεια και διεθνών οργανισμών, όπως της UNRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) του Ο.Η.Ε. Μετά το 1950 η κοινωνική πρόνοια στην Ελλάδα καταγράφει ανοδική πορεία. Στον τομέα της παιδικής προστασίας παρουσιάζει σημαντικό έργο. Η κατάλυση της δημοκρατίας μετά το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών στις 21 Απριλίου 1967, προκαλεί σοβαρές δυσχέρειες στην πορεία της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας. Αν και στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας καταγράφονται κάποιες κινήσεις, όπως η δημιουργία του Εθνικού Οργανισμού Πρόνοιας, οι μελετητές αυτής της περιόδου τις αποδίδουν σε προσπάθειες δημαγωγίας εκ μέρους της Χούντας. Στο πέμπτο κεφάλαιο περιγράφεται η περίοδος από τη μεταπολίτευση έως και σήμερα. Την περίοδο αυτή προωθείται η λαϊκή επιμόρφωση, αναμορφώνεται το οικογενειακό δίκαιο και εκσυγχρονίζεται το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των Μονάδων Κοινωνικής Φροντίδας. Η μεγάλη αλλαγή γίνεται με την ένταξη της χώρας μας στην τότε ΕΟΚ και μετέπειτα Ευρωπαϊκή Ένωση, κυρίως με την έναρξη της χρηματοδότησης από την Ε.Ε. Επίσης, από το 1990 και μετά εμφανίζονται και οι πρώτες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) που ασχολούνται με την προστασία των παιδιών. Τέλος, στη δημόσια κοινωνική πρόνοια έχουμε τις πρόσφατες προσπάθειες για Ανασυγκρότηση των Φορέων Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Στη δεύτερη ενότητα περιγράφονται οι υπηρεσίες ανοικτής φροντίδας και ιδρυματικής περίθαλψης, που προσφέρονται από το κράτος και την ιδιωτική και εκκλησιαστική πρωτοβουλία. Στην πρώτη υποενότητα περιγράφονται οι βρεφονηπιακοί και παιδικοί σταθμοί, οι παιδικές κατασκηνώσεις και οι Διευθύνσεις Κοινωνικής Υπηρεσίας των ΟΤΑ. Επίσης, γίνεται εκτενής αναφορά στην επιδοματική πολιτική ενίσχυσης των παιδιών. Τέλος αναλύονται λεπτομερέστατα οι θεσμοί της Επιτροπείας, της Αναδοχής και της Υιοθεσίας. Στην δεύτερη υποενότητα γίνεται καταγραφή των Υπηρεσιών Κλειστής Φροντίδας. Έτσι έχουμε τα Κέντρα Προστασίας Παιδιού (πρώην Κέντρα Παιδικής Μέριμνας και Παιδοπόλεις), το Κέντρο Βρεφών “ΜΗΤΕΡΑ”, τις αποκεντρωμένες υπηρεσίες του πρώην Π.Ι.Κ.Π.Α., τα προστατευόμενα διαμερίσματα, τους ξενώνες, τα εργαστήρια κ.α., το Πρόγραμμα Προστασίας και Κοινωνικής Φροντίδας των Παιδιών στον Δρόμο, το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Κοινωνικής Βοηθείας (Ε.Κ.Α.Κ.Β.), τις Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων, τις Δομές της ιδιωτικής πρωτοβουλίες και τέλος τα εκκλησιαστικά ιδρύματα. Περιγράφεται το «Παπάφειο» πρώην Κέντρο Παιδικής Μέριμνας, η πρώην Παιδόπολη «Αγία Βαρβάρα», η Στέγη Ανηλίκων «ο Καλός Ποιμήν» και τέλος τα Παιδικά Χωριά SΟS. Συμπεράσματα και σχόλια κρίθηκε ότι αξίζει να καταγραφούν για το περιεχόμενο της δεύτερης ενότητας με δεδομένο ότι στην πρώτη ενότητα παρουσιάζεται η ιστορική εξέλιξη της Κοινωνικής Προστασίας της Παιδικής Ηλικίας. Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται προτάσεις για την βελτίωση τόσο των ανοικτών όσο και των κλειστών δομών κοινωνικής φροντίδας