Το κράτος και ο πόλεμος ως άξονας ερμηνείας της διεθνούς πολιτικής αλλαγής στη μαρξιστική θεωρία

Abstract

Το Κράτος και ο Πόλεμος είναι βασικές έννοιες για την επιστήμη των Διεθνών Σχέσεων. Στην παρούσα διπλωματική εργασία αξιοποιούνται ως άξονας ερμηνείας της διεθνούς πολιτικής αλλαγής στη μαρξιστική θεωρία. Ο μαρξισμός εντάσσεται στο επαναστατικό ρεύμα των θεωριών Διεθνών Σχέσεων και υπό την έννοια αυτή είναι μια θεωρία διεθνούς πολιτικής αλλαγής. Τα κύρια χαρακτηριστικά του υπό αυτήν την κατάταξη είναι, σύμφωνα με τον Martin Wight και τον Robert Gilpin: η οικουμενικότητα αλλά και η διαίρεση, η υπέρβαση των ορίων διεθνούς και εσωτερικής πολιτικής και η μέθοδος πρόβλεψης. Αυτά τα χαρακτηριστικά διατρέχουν όλη την ανάλυση, μέσα από ένα ιστορικό πλαίσιο που επικεντρώνεται κυρίως στο Μεσοπόλεμο. Το ερώτημα που διερευνάται είναι η αλληλεξάρτηση εσωτερικού και διεθνούς πεδίου ανάλυσης. Για το σκοπό αυτό εξετάζονται τόσο οι μαρξιστικές θέσεις σε συνάρτηση με το διεθνολογικό προβληματισμό, όσο και η εξέλιξη των εννοιών του Κράτους και του Πολέμου μέσα στη θεωρία. Οι Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς επικεντρώθηκαν στην εσωτερική κοινωνία, ενώ ο Βλαδίμηρος Ίλιτς Λένιν προσάρμοσε δημιουργικά τις μαρξιστικές θέσεις στις έντονα διεθνοποιημένες οικονομίες του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού. Το Κράτος, στη μαρξιστική θεωρία, αντανακλά τις σχέσεις στην παραγωγή. Σε μια ταξική κοινωνία, τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε μια κυρίαρχη τάξη και το εποικοδόμημα αντανακλά και διασφαλίζει αυτή τη σχέση κυριαρχίας. Το Κράτος λοιπόν, λογίζεται ως ένα εργαλείο που εξασφαλίζει την κυριαρχία της μίας τάξης επί κάποιας άλλης (μετά την εμφάνιση των ταξικών αντιθέσεων). Οι θεωρητικοί του μαρξισμού επικεντρώθηκαν στην ανάλυση της καπιταλιστικής κοινωνίας και αξίωναν την επαναστατική αλλαγή από μέρους της εργατικής τάξης στο επίπεδο του κράτους, καθώς και τη μετάδοση αυτής της προοπτικής στο διεθνές επίπεδο. Το καπιταλιστικό κράτος αντικαθίσταται τότε από το σοσιαλιστικό κράτος, το οποίο αντανακλά τις νέες σχέσεις στην παραγωγή και διαμορφώνει μια νέα τυπολογία, προσανατολισμένη στο ίδιο το ξεπέρασμα του κράτους. Ο Πόλεμος, εξετάζεται στα πλαίσια της διεθνοποίησης της καπιταλιστικής οικονομίας. Η πάλη των τάξεων είναι θεμελιώδους σημασίας. Εφόσον, σύμφωνα με τη μαρξιστική θεώρηση, τα κράτη δεν είναι αυτόνομα, οι πόλεμοι αντιμετωπίζονται ως η συνισταμένη του οικονομικού ανταγωνισμού ανάμεσα στις κυρίαρχες τάξεις των δοσμένων χωρών. Κύριο ζήτημα στάθηκε η ανάλυση του Λένιν περί Ιμπεριαλισμού, αλλά και οι θέσεις του περί «δικαίων και αδίκων πολέμων», «άνισης ανάπτυξης» και «αδύνατου κρίκου» στο διεθνές σύστημα. Ακόμη εξετάζεται το ζήτημα του ανταρτοπόλεμου ως όψη της τυπικής επανάστασης του 20ού αιώνα, καθώς και ο τρόπος που επέδρασε στην έννοια του Πολιτικού. Επίσης, εξετάζεται το ζήτημα της ειρήνης, η οποία μέσα από το μαρξιστικό πλαίσιο αλλά και τις γενικότερες εξελίξεις του Μεσοπολέμου αντιμετωπίστηκε ως μέσο' σε συνάρτηση με τους ευρύτερους στόχους. Το εμπειρικό μέρος της εργασίας, περικλείει δύο σημαντικές περιπτωσιολογικές μελέτες, οι οποίες αξιοποιούνται για τον έλεγχο της θεωρίας. Η Οκτωβριανή Επανάσταση αποτελεί τη μία όψη της υπέρβασης των ορίων μεταξύ διεθνούς και εσωτερικής πολιτικής: τη μετατροπή του διεθνούς γεγονότος του Παγκοσμίου Πολέμου σε εσωτερικό γεγονός (επαναστατική αλλαγή στο επίπεδο του κράτους). Η Γ’ Διεθνής (Κομμουνιστική Διεθνής ή Κομιντέρν), αποτελεί την αντίστροφη όψη αυτής της σχέσης: η επαναστατική αλλαγή που εκδηλώθηκε στο επίπεδο του κράτους αποκτά διεθνή χαρακτήρα. Εξετάζεται η στρατηγική που οδήγησε στην Οκτωβριανή Επανάσταση, καθώς και η στρατηγική της Γ’ Διεθνούς, σε συνάρτηση με τις θεωρητικές θέσεις και τις γενικότερες εξελίξεις.