Fostering creativity through design thinking in the EFL classroom : an e-course on AI ethics for lower secondary students in the context of content and language integrated learning

Abstract

Η παρούσα μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία έχει ως στόχο τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την αξιολόγηση ενός e-course μικτής μάθησης με αντικείμενο την ηθική της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI ethics), προσαρμοσμένου για μαθητές/τριες Γυμνασίου στο πλαίσιο της διδασκαλίας της Αγγλικής ως Ξένης Γλώσσας. Η ανάγκη για μια τέτοια εκπαιδευτική πρόταση πηγάζει από τον ραγδαίο ρυθμό ανάπτυξης και διείσδυσης της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) σε κάθε πτυχή της ζωής. Το γεγονός αυτό δημιουργεί νέες προκλήσεις και απαιτεί από τους/τις εκπαιδευτικούς να καλλιεργήσουν στους/στις μαθητές/τριες δεξιότητες υπεύθυνης, κριτικής και δημιουργικής χρήσης της τεχνολογίας. Στο πλαίσιο αυτό, η ηθική της ΤΝ αποτελεί κεντρική διάσταση της ευρύτερης ψηφιακής εγγραματοσύνης στην Τεχνητή Νοημοσύνη (AI literacy), η οποία αναγνωρίζεται πλέον διεθνώς ως θεμελιώδης δεξιότητα του 21ου αιώνα, ανάλογης βαρύτητας με την κλασική εγγραμματοσύνη (ανάγνωση, γραφή, αριθμητισμός). Η ανάγκη αυτή αντανακλάται και στις κατευθυντήριες οδηγίες διεθνών οργανισμών, όπως η UNESCO και η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι οποίοι έχουν εκπονήσει πλαίσια και συστάσεις για την υπεύθυνη χρήση της ΤΝ στην εκπαίδευση. Για να καλυφθούν οι ανάγκες αυτές, το προτεινόμενο e-course σχεδιάστηκε με βάση το μοντέλο της Σχεδιαστικής Σκέψης (Design Thinking), μια ανθρωποκεντρική, ολιστική προσέγγιση επίλυσης προβλημάτων, που δεν αποτελεί απλώς μια διαδικασία αλλά μια ολόκληρη νοοτροπία (mindset). Το μοντέλο αυτό περιλαμβάνει έξι αλληλένδετα στάδια: Ενσυναίσθηση (Empathize), Ορισμός (Define), Ιδεασμός (Ideate), Δημιουργία πρωτοτύπων (Prototype), Δοκιμή (Test) και Εφαρμογή (Implement). Εν προκειμένω, οι μαθητές/τριες ακολουθώντας τα βήματα της Σχεδιαστικής Σκέψης αρχικά μελετούν περιπτώσεις που αφορούν την ηθική της ΤΝ, αναγνωρίζοντας τις ανάγκες των εμπλεκόμενων μερών. Στη συνέχεια, διατυπώνουν ξεκάθαρα το πρόβλημα, εντοπίζοντας τις ηθικές προκλήσεις. Κατόπιν, δημιουργούν ιδέες για λύσεις, συνδυάζοντας μηχανισμούς παιχνιδιού με αφηγηματικές τεχνικές που μεταδίδουν μηνύματα για την ηθική της ΤΝ. Ακολούθως, κατασκευάζουν πρωτότυπα ενός επιτραπέζιου παιχνιδιού, ώστε να εντοπίσουν τυχόν προβλήματα και να το βελτιώσουν. Στη συνέχεια, αξιολογούν την αποτελεσματικότητα του παιχνιδιού μέσα από ανατροφοδότηση συμμαθητών/τριών και αυτοαξιολόγηση. Τέλος, ολοκληρώνουν και παρουσιάζουν το τελικό προϊόν στο σχολικό και ευρύτερο κοινό. Μέσα από αυτή την ευέλικτη διαδικασία, δεδομένου ότι οι μαθητές/τριες μπορούν να επιστρέφουν σε βήματα ώστε να αναθεωρούν και να βελτιώνουν το παιχνίδι τους, η διδακτική παρέμβαση στοχεύει στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας, η οποία αποτελεί κεντρική δεξιότητα του 21ου αιώνα σύμφωνα με διεθνή εκπαιδευτικά πλαίσια (P21, PISA, UNESCO). Η δημιουργικότητα εδώ νοείται τόσο ως παραγωγή πρωτότυπων ιδεών όσο κυρίως ως καταλύτης για καινοτομία και προσωπική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα, μέσα από αυτή τη διαδικασία, ενισχύονται και οι δεξιότητες ανώτερου νοητικού επιπέδου. Συγκεκριμένα, οι μαθητές/τριες αναλύουν περιπτώσεις σχετικές με την ηθική της ΤΝ (Empathize, Define), συνθέτουν δημιουργικές λύσεις που συνδυάζουν μηχανισμούς παιχνιδιού με ηθικά μηνύματα (Ideate, Prototype) και αξιολογούν το δικό τους έργο και των συμμαθητών/τριών τους ως προς τη δημιουργικότητά του (Test, Implement). Παράλληλα, η διδακτική παρέμβαση αξιοποιεί την μέθοδο της Ολιστικής Εκμάθησης Περιεχομένου και Γλώσσας (CLIL), ώστε η ενασχόληση με την ηθική της ΤΝ να πραγματοποιείται στην αγγλική γλώσσα, επιτρέποντας την ταυτόχρονη ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων και γνωστικού περιεχομένου. Το e-course οδηγεί τους/τις μαθητές/τριες μέσα από μια σειρά δραστηριοτήτων που υποστηρίζονται από στρατηγικές δημιουργικής και συνεργατικής μάθησης (SCAMPER, PMI, 4Ws, Brainstorming, Think-Pair-Share) προς την τελική φάση της συνεργατικής δημιουργίας ενός επιτραπέζιου παιχνιδιού που επικοινωνεί βασικές έννοιες της ηθικής της ΤΝ στα Αγγλικά. Με αυτό τον τρόπο, οι μαθητές/τριες γίνονται ενεργοί δημιουργοί και όχι απλώς παθητικοί καταναλωτές γνώσης. Το σενάριο εντάσσεται στους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης της UNESCO, καλύπτοντας ιδίως τον Στόχο 4 (Ποιοτική Εκπαίδευση), τον Στόχο 9 (Βιομηχανία, Καινοτομία και Υποδομές) και τον Στόχο 16 (Ειρήνη, Δικαιοσύνη και Ισχυροί Θεσμοί). Η μεθοδολογία της έρευνας βασίζεται σε μικτή προσέγγιση (ποιοτική, ποσοτική και παρατήρηση), με τριγωνοποίηση δεδομένων, και έχει σχεδιαστεί για να αξιολογήσει τρεις άξονες: α) την ενίσχυση της δημιουργικότητας τόσο ως διαδικασία όσο και ως προϊόν, β) την ανάπτυξη δεξιοτήτων στην ηθική της ΤΝ, σύμφωνα με το Πλαίσιο Δεξιοτήτων στην ΤΝ της UNESCO για μαθητές/τριες, και γ) την αποτελεσματικότητα της παρέμβασης στο πλαίσιο της CLIL και της γλωσσικής επάρκειας στις τέσσερις δεξιότητες (κατανόηση γραπτού και προφορικού λόγου, παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου). Λόγω περιορισμών, η άμεση εφαρμογή σε μαθητικό πληθυσμό δεν κατέστη δυνατή. Αντ’ αυτού η πιλοτική αξιολόγηση πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή εκπαιδευτικών, μέσω ειδικά σχεδιασμένου ερωτηματολογίου. Τα ευρήματα δείχνουν ότι το e-course παρουσιάζει υψηλή δυναμική ως προς την επίτευξη των στόχων του, συνδυάζοντας με ουσιαστικό τρόπο την εκμάθηση Αγγλικών με την εκπαίδευση στην ηθική της ΤΝ και την ανάπτυξη δημιουργικών δεξιοτήτων. Επισημαίνονται, ωστόσο, τομείς που μπορούν να βελτιωθούν, όπως η σαφήνεια και η παιδαγωγική ενσωμάτωση του πλαισίου της Σχεδιαστικής Σκέψης και της μεθοδολογίας CLIL, προκειμένου να επιτευχθεί μεγαλύτερη συνοχή και αποτελεσματικότητα στην εφαρμογή του. Οι προεκτάσεις των ευρημάτων αυτών είναι σημαντικές για την εκπαιδευτική πράξη και την έρευνα. Η μελέτη επιδιώκει να συμβάλει στην αναδυόμενη βιβλιογραφία για την ενσωμάτωση καινοτόμων, διεπιστημονικών προσεγγίσεων στη διδασκαλία των Αγγλικών και θέτει τις βάσεις για μελλοντική εφαρμογή της παρέμβασης σε πραγματικές σχολικές συνθήκες.