Ευρωπαϊκή Ένωση: προϋποθέσεις και συνέπειες προσχώρησης και αποχώρησης κράτους

Abstract

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ενοποιητικά εγχειρήματα που σήμερα αριθμεί 27 κράτη μέλη και 70 χρόνια από την ίδρυσή της. Η ανάγκη για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση εκδηλώθηκε αρχικά με μία αμιγώς οικονομική συνένωση έξι κρατών που μετεξελίχθηκε σταδιακά σε ένα υπερεθνικό μόρφωμα. Το μόρφωμα αυτό αποσκοπεί στην ολοένα και μεγαλύτερη οικονομική και πολιτική ολοκλήρωση, η οποία επέρχεται μέσω της προσχώρησης νέων χωρών. Η διεύρυνση, όπως έλαβε χώρα τις περασμένες δεκαετίες, κατέδειξε την επιθυμία των κρατών για διαμόρφωση στενότερων δεσμών συνεργασίας και αλληλεγγύης, αλλά και την πρόθεση για ενσωμάτωση, εντός της εθνικής έννομης τάξης τους, των θεμελιωδών αξιών και αρχών που εκπροσωπεί η ΕΕ. Προκειμένου, επομένως, να διασφαλιστεί η προσχώρηση των κρατών εκείνων που πράγματι σέβονται το κοινοτικό κεκτημένο και που αποσκοπούν στην ευημερία της ΕΕ, η Συνθήκη της ΕΕ (ΣΕΕ) θεσπίζει ένα σύνολο προϋποθέσεων, τόσο ουσιαστικών όσο και τυπικών, που τα κράτη μέλη υποχρεούνται να πληρούν. Αδιαμφισβήτητα, οι διευρύνσεις που έλαβαν χώρα κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα (1973-2013) επέφεραν σημαντικές αλλαγές τόσο στα προσχωρούντα κράτη όσο και στην ίδια την ΕΕ. Σταδιακά σημειώθηκε ανάπτυξη και ευνοήθηκε η δράση της ΕΕ σε ένα ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής: από τα ανθρώπινα δικαιώματα μέχρι το εμπόριο και τις μεταφορές. Αποτέλεσμα της ανάπτυξης αυτής ήταν η βελτίωση του επιπέδου ζωής των Ευρωπαίων πολιτών και η ενίσχυση της επιρροής της ΕΕ στη διεθνή κοινότητα. Επειδή, όμως, στόχος της ΕΕ δεν είναι η αριθμητική διεύρυνσή της, αλλά η συμμετοχή κρατών που μοιράζονται το κοινό όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, στην τελευταία αναθεώρηση προβλέφθηκε και το δικαίωμα αποχώρησης για τα κράτη που το επιθυμούν. Αυτό σημαίνει ότι, το κράτος μέλος χωρίς να χρειάζεται να πληροί συγκεκριμένες ουσιαστικές προϋποθέσεις, δικαιούται να γνωστοποιήσει την πρόθεσή του για αποχώρηση στο αρμόδιο θεσμικό όργανο, ούτως ώστε να ενεργοποιηθεί η προβλεπόμενη από τη ΣΕΕ διαδικασία εξόδου από την ΕΕ. Οι βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες που επέρχονται από την αποχώρηση έχουν αντίκτυπο και στα δύο μέρη, αλλά κατά κύριο λόγο στο αποχωρούν κράτος. Μέχρι σήμερα, μοναδικό παράδειγμα εξόδου αποτελεί το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ), το οποίο κατόπιν διεξαγωγής δημοψηφίσματος την 23η Ιουνίου 2016 δρομολόγησε την αποχώρησή του από την ΕΕ, που τελικά πραγματοποιήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2020. Κατά κοινή ομολογία, πρόκειται για μια αρκετά επισφαλή απόφαση από την πλευρά του ΗΒ, δεδομένων των ριζικών αλλαγών που επήλθαν και πρόκειται να επέλθουν για αμφότερα τα μέρη.