Οικονομία περιβάλλον και βιώσιμη ανάπτυξη

Abstract

Ανέκαθεν η οικονομική δράση του ανθρώπου ήταν μια δράση μέσα στη φύση και πάνω στη φύση. Αν και στην πρώτη φάση της ιστορικής εξέλιξης των σχέσεων του ανθρώπου με αυτήν το κυρίαρχο γνώρισμα στάθηκε η εξάρτηση του ανθρώπου από τις δυνάμεις της φύσης και του περιβάλλοντος, στη δεύτερη και πιο πρόσφατη φάση, και μάλιστα από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά, η σχέση αυτή μεταβάλλεται έχοντας ως κυρίαρχο γνώρισμα την υποταγή της φύσης στον άνθρωπο. Έτσι, ενώ αρχικά και επί μακρόν έκτοτε η φυσική τάξη φάνηκε να επιβάλλεται στον άνθρωπο, στη συνέχεια και ιδίως τα τελευταία 200 περίπου χρόνια η ανθρώπινη τάξη (ή αταξία) επιβλήθηκε πάνω στη φύση και στο περιβάλλον. Σήμερα ζούμε σε ένα κόσμο στον οποίο η πληθυσμιακή και οικονομική ανάπτυξη αρχίζει να πιέζει τα φυσικά όρια του πλανήτη μας και μας θέτει μπροστά στον κίνδυνο το πραγματικά μεγάλο καταστροφικό κύμα να μην είναι η σημερινή κρίση που βιώνουμε αλλά η ανεπιστρεπτί κρίση μιας κοντόφθαλμης ανάπτυξης, η οποία αγνοεί τα σημάδια κινδύνου που εκπέμπει ο πλανήτης μας. Το κυρίαρχο υπόδειγμα ανάπτυξης φαίνεται να έχει πλέον αν όχι ξεπεράσει τουλάχιστον αγγίξει προ πολλού τα όρια ανοχής και αντοχής του φυσικού περιβάλλοντος. Υπάρχουν πολλοί που πιστεύουν πως η έξοδος από τη σημερινή οικονομική κρίση προσφέρει την ιδανική ευκαιρία να μπουν τα θεμέλια για μια βιώσιμη και εύρωστη ανάπτυξη. Η «βιώσιμη ανάπτυξη» (sustainable development) ως ιδέα κωδικοποιήθηκε το 1987 από την αρμόδια Διεθνή Επιτροπή και στοχεύει ακριβώς να διορθώσει την αρνητική ανάδραση αποκαθιστώντας μια θετική σχέση μεταξύ ανάπτυξης και περιβάλλοντος μέσω του περιορισμού των ανεπιθύμητων παρενεργειών της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης. Έτσι στο πρώτο μέρος της παρούσας εργασίας γίνεται μια αναφορά στις βασικές έννοιες της οικονομικής του περιβάλλοντος και της βιώσιμης ανάπτυξης. Στη συνέχεια εξετάζεται το κατά πόσο η βιώσιμη ανάπτυξη είναι κάτι το εφικτό από τη στιγμή που απουσιάζει όχι μόνο ένα εναλλακτικό υπόδειγμα αλλά και οι στοιχειώδεις θεσμοί και διαδικασίες για την αντιμετώπιση σε παγκόσμια κλίμακα ενός μη διαιρετού προβλήματος που καλείται να λύσει η ανθρωπότητα. Στο τρίτο μέρος εξετάζουμε τη βιώσιμη ανάπτυξη σε σχέση με τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους. Ως έννοια η βιώσιμη, αειφόρος, διατηρήσιμη ή πράσινη ανάπτυξη, σηματοδοτεί την αναζήτηση μιας αρμονικότερης σχέσης οικονομίας και περιβάλλοντος, και είναι πλέον στο επίκεντρο όλων των σύγχρονων ζητημάτων. Αφορά μεγάλα παγκόσμια θέματα όπως η κλιματική αλλαγή, η τρύπα του όζοντος, η απώλεια της βιοποικιλότητας, οι πόλεμοι για τα νερά, η επάρκεια τροφίμων, η εξάντληση του πετρελαίου και η χρήση γενετικά μεταλλαγμένων οργανισμών. Καθώς και εθνικά και τοπικά θέματα όπως η διαχείριση των αποβλήτων, η ρύπανση των ποταμών και της τοπικής ατμόσφαιρας, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, η προστασία των δασών, η εξάντληση των ψαριών στις θάλασσες μας, η βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος και η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια μας. Ενώ στο τελευταίο μέρος παραθέτονται τα κύρια συμπεράσματα της έρευνας.