Προκλήσεις και ευκαιρίες στην αποτελεσματική διαχείριση ασφαλιστικών ταμείων : η διεθνής εμπειρία και η ελληνική πραγματικότητα

Abstract

Τα ασφαλιστικά ταμεία είναι οργανισμοί που έχουν συσσωρευμένα κεφάλαια επενδυμένα σε κινητές και ακίνητες αξίες. Η διαχείριση των κεφαλαίων αυτών οφείλει να δημιουργήσει αξία στην περιουσία του ταμείου προς όφελος των δικαιούχων. Πρόκειται για μια διεθνώς ανεπτυγμένη αγορά. Μόνο στις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ, τα κεφάλαια υπό διαχείριση των ασφαλιστικών ταμείων που παρέχουν συντάξεις (Pension Funds) ανέρχονται σε $25τρις (2014). Η παρούσα εργασία αποσκοπεί στην παρουσίαση και ανάλυση των προκλήσεων και των ευκαιριών στην αποτελεσματική διαχείριση ασφαλιστικών ταμείων αντλώντας στοιχεία από τη διεθνή εμπειρία αλλά και την ελληνική πραγματικότητα. Απαρτίζεται από δύο μέρη. Αντικείμενο του πρώτου μέρους είναι η παρουσίαση του πλαισίου παραγόντων που επηρεάζουν τις επενδυτικές αποφάσεις στα ασφαλιστικά ταμεία και, συγκεκριμένα, οι δημογραφικές εξελίξεις (κεφάλαιο 1) και η θεσμική διάρθρωση και ταξινόμηση των συστημάτων συνταξιοδότησης (κεφάλαιο 2). Στο τέλος του πρώτου μέρους παρουσιάζεται, επίσης, η διάθρωση των τριών πυλώνων ασφάλισης στη Ελλάδα και συνοψίζονται οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει έκαστος εξ αυτών στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Για τον πρώτο πυλώνα κύρια πρόκληση είναι η αντιμετώπιση των δημογραφικών πιέσεων με την παράλληλη εξασφάλιση ελάχιστων συντάξεων, που θα είναι όμως επαρκείς για την διαβίωση του πληθυσμού. Για τον δεύτερο πυλώνα στόχος είναι η ανάπτυξή του (καθώς στην παρούσα φάση δεν εμφανίζει σημαντική παρουσία), με τη δημιουργία ταμείων εφάμιλλων και ανταγωνιστικών των ιδιωτικών συνταξιοδοτικών ταμείων. Τέλος, για τον τρίτο πυλώνα η πρόκληση εντοπίζεται κυρίως στην απαραίτητη αντιμετώπιση των ζητημάτων φερεγγυότητας των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών με ενίσχυση της εποπτείας (Τράπεζα της Ελλάδος, Solvency II), προκειμένου να διασφαλιστούν τα δικαιώματα και οι αποταμιεύσεις των καταναλωτών. Αυτό θα έχει ως αρχικό στόχο την αύξηση της συμμετοχής των πολιτών στο θεσμό ώστε με τον τρόπο αυτό να επιτευχθεί ο τελικός σκοπός για ενίσχυση των ποσοστών αναπλήρωσης των συντάξεων σε υψηλότερα επίπεδα. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας παρουσιάζεται θεωρητικά η διαδικασία διαχείρισης και αξιολόγησης των επενδυτικών χαρτοφυλακίων (κεφάλαιο 3). Επιπλέον, προσεγγίζεται η διεθνής εμπειρία από τα συνταξιοδοτικά ταμεία μέσω της παρουσίασης της συγκεκριμένης αγοράς (διαχρονική εξέλιξη και υφιστάμενη κατάσταση), όπως αυτή αποτυπώνεται στις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ. Μεταξύ άλλων αναλύονται οι αποδόσεις, η διάρθρωση των επενδυτικών χαρτοφυλακίων και, επιπλέον, αναφέρονται οι διάφορες πρακτικές των χωρών σχετικά με τους επενδυτικούς περιορισμούς. Παράλληλα, δίνεται έμφαση στις τάσεις, όπως για παράδειγμα στην αύξηση των εναλλακτικών – μη παραδοσιακών – μορφών επενδύσεων ως ποσοστό των συνολικών επενδυμένων κεφαλαίων. Πρόκειται για τάση η οποία εμφανίζεται κυρίως ως αποτέλεσμα της αναζήτησης των διαχειριστών για υψηλότερες αποδόσεις (search for yield) λόγω της τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας και των χαμηλών επιτοκίων που επικρατούν, προκειμένου να καλύψουν τις χρηματοοικονομικές απαιτήσεις των συνταξιοδοτικών προγραμμάτων, οπότε είναι πιθανόν να μην είναι κατάλληλη για τους δικαιούχους των συνταξιοδοτικών προγραμμάτων. Ακόμη, επισκοπήθηκε η διεθνής βιβλιογραφία ως προς τα συνταξιοδοτικά ταμεία με έμφαση στις επενδυτικές επιλογές, αλλά και στη διαχείριση και την απόδοσή τους. Στο τέλος του δεύτερου μέρους παρουσιάζεται η περιουσία των ασφαλιστικών ταμείων στην Ελλάδα και αξιολογείται η απόδοσή τους μέσω της επισκόπησης των μέχρι σήμερα ενεργειών με ανάδειξη παθολογιών του παρελθόντος όπως και θετικών αναφορών. Επίσης, αναδεικνύονται οι ευκαιρίες για περαιτέρω αποτελεσματική διαχείριση σε επιμέρους κατηγορίες της περιουσίας τους, οι οποίες στα πλαίσια της παρούσας εργασίας εντοπίζονται στους τομείς της εισπραξιμότητας των απαιτήσεων και στις επενδύσεις ακινήτων με την υποβολή συγκεκριμένων προτάσεων.