Η δεοντολογία της ιατρικής έρευνας

Abstract

Η ιατρική έρευνα που πραγματοποιείται πάνω σε ανθρώπους έχει τις ρίζες της στο μακρινό παρελθόν. Σήμερα ωστόσο η διεξαγωγή τέτοιων ερευνών είναι περισσότερο επιβεβλημένη και συνεπώς πολύ διαδεδομένη, καθώς η σύγχρονη τάση σύμφωνα με την οποία γίνεται η επιλογή της θεραπείας, υποστηρίζει ότι εκείνη πρέπει να βασίζεται στα αποτελέσματα καλά σχεδιασμένων ερευνών που έχουν ήδη δοκιμάσει και επιβεβαιώσει το ευεργετικό αποτέλεσμα της εν λόγω θεραπείας στον άνθρωπο. Έτσι η ιατρική έρευνα που μοιραία διεξάγεται πάνω σε ανθρώπους θεωρείται η σημαντικότερη ίσως πρωτοβουλία που έχει ως αποτέλεσμα την αξιολόγηση και την βελτίωση της ήδη υπάρχουσας θεραπευτικής πρακτικής, την ανεύρεση νέων θεραπευτικών παρεμβάσεων αλλά και γενικότερα την πρόοδο και εξέλιξη στο χώρο της υγείας. Ενώ η διεξαγωγή της ιατρικής έρευνας έχει την προοπτική οφέλους για όλους, εμπεριέχει κινδύνους μόνο για τα άτομα πάνω στα οποία πραγματοποιείται. Αυτό εντείνεται δυστυχώς από το γεγονός ότι η μεταχείριση των ατόμων που συμμετέχουν στις έρευνες ως υποκείμενά τους δεν είναι συχνά η προβλεπόμενη. Σε μια προσπάθεια να διερευνηθεί το συγκεκριμένο φαινόμενο μέσα από την παρούσα εργασία, πραγματοποιήθηκε αρχικά μια ιστορική αναδρομή η οποία είχε σκοπό να διευκρινίσει τη μορφή που έλαβε κατά το παρελθόν η ηθικά μεμπτή μεταχείριση των ανθρώπων που χρησιμοποιήθηκαν κατά τις ιατρικές έρευνες, μέσα από χαρακτηριστικές περιπτώσεις ερευνών που σημάδεψαν την ιστορία. Παράλληλα έγινε προσπάθεια ανάλυσης των αιτιών και των αντιλήψεων που συνέβαλαν στη διεξαγωγή ανήθικων πειραμάτων, ενώ κάποιες κοινές παρανοήσεις που εντοπίστηκαν στο παρελθόν και οδήγησαν σε τέτοιες πρακτικές επίσης αποσαφηνίστηκαν. Ακολούθησε μια παρουσίαση του θεσμικού πλαισίου που σήμερα παγκοσμίως διέπει την ιατρική έρευνα. Συγκεκριμένα αναλύθηκαν οι αρχές της σύγχρονης ηθικής θεωρίας που διέπει την έρευνα αλλά και την ιατρική πρακτική και παρουσιάστηκαν οι σημαντικότεροι διεθνείς κώδικες δεοντολογίας της έρευνας. Τέλος επιχειρήθηκε μία επισκόπηση του ισχύοντος νομικού πλαισίου σε παγκόσμια κλίμακα, με ιδιαίτερη έμφαση στην περίπτωση της Ελλάδας. Η παρούσα εργασία ωστόσο δεν θα ήταν πλήρης αν δεν προσπαθούσε να ανιχνεύσει το ενδεχόμενο της ύπαρξης περιπτώσεων μη προβλεπόμενης μεταχείρισης ατόμων που συμμετέχουν στις ιατρικές έρευνες κατά το παρόν, γεγονός που πραγματοποιήθηκε μέσω της παρουσίασης των μέτρων που λαμβάνονται διεθνώς για τη διαφύλαξη της ηθικής ακεραιότητας των ιατρικών ερευνών και την ανάλυση του τρόπου με τον οποίο εκείνα εφαρμόζονται παγκοσμίως και ιδιαίτερα στον ελλαδικό χώρο. Διαπιστώθηκε ότι κατά το παρελθόν η ηθικά μεμπτή μεταχείριση των ατόμων που χρησιμοποιούνται στις έρευνες έλαβε παγκόσμιες διαστάσεις γεγονός που οδήγησε μέσα από συνεχή εξέλιξη στη δημιουργία του παρόντος θεσμικού πλαισίου το οποίο και καθορίζει τις απαιτήσεις για την ηθικά ορθή έρευνα. Αυτό ωστόσο για διάφορους λόγους δεν εξασφάλισε την ηθική συμπεριφορά των ερευνητών. Δηλαδή ούτε το όποιο νομικό-θεσμικό πλαίσιο διεξαγωγής της έρευνας, ούτε άλλες πρωτοβουλίες εν τέλει εξασφαλίζουν την προστασία των ατόμων που συμμετέχουν στις έρευνες. Εντούτοις κάτι τέτοιο θα πρέπει αδιαμφισβήτητα στη συνείδηση του κάθε ερευνητή αλλά και στις επιδιώξεις της όποιας αρχής επιβλέπουσας την έρευνα, να λαμβάνει τις διαστάσεις πρωταρχικής προτεραιότητας, δεδομένου ότι η τελευταία είναι άτοπο να ευεργετεί την ανθρωπότητα βλάπτοντας μεμονωμένα άτομα, βλάπτοντας την ανθρώπινη φύση.