Η επιρροή του κυπριακού στις σύγχρονες ελληνοτουρκικές σχέσεις

Abstract

Από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, η Κύπρος κατέχει κεντρική θέση στο γεωπολιτικό παιχνίδι της ανατολικής Μεσογείου. Αρχικά, η μετάβαση από την Οθωμανική στην Bρετανική κατοχή (1878) έθεσε το νησί υπό αποικιακή διαχείριση, στη διάρκεια της οποίας οι Ελληνοκύπριοι επιδίωκαν την ένωση με την Ελλάδα, ενώ οι Τουρκοκύπριοι, αν και μειοψηφία, αντιδρούσαν σε αυτήν την προοπτική. Η Μ. Βρετανία, εφαρμόζοντας πολιτικές «διαίρει και βασίλευε», έδωσε σταδιακά ρόλο και στην Τουρκία. Κατά την δεκαετία του 1950, το πρόβλημα συνύπαρξης των δύο λαών εντάθηκε και η ανάγκη για αυτοδιάθεση με Ελληνοκυπριακή πρωτοβουλία δημιούργησε την ΕΟΚΑ. To πρόβλημα άρχισε να διεθνοποιείται μέσω του ΟΗΕ. Το 1960, οι Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου όρισαν μια δικοινοτική Κυπριακή Δημοκρατία, αλλά οι εύθραυστες συνταγματικές ισορροπίες απέδειξαν γρήγορα ότι το εγχείρημα δεν θα επιτύγχανε, με τα πρώτα προβλήματα, αυτά του 1963 – 1964 να οδηγούν έως και στα πρόθυρα στρατιωτικής επέμβασης της Τουρκίας. Η κρίση κορυφώθηκε το 1974, όταν το χουντικό πραξικόπημα κατά του Μακαρίου έδωσε αφορμή στην Τουρκική εισβολή και αυτή με τη σειρά της επέβαλλε την de facto διχοτόμηση. Έκτοτε, το βόρειο τμήμα παρέμεινε υπό Tουρκικό έλεγχο, με την ανακήρυξη της «ΤΔΒΚ» το 1983, του λεγόμενου ψευδοκράτους, το οποίο και δεν αναγνωρίζεται διεθνώς. Η Κυπριακή Δημοκρατία εντάχθηκε στην ΕΕ το 2004, ενισχύοντας το διπλωματικό της εκτόπισμα, ενώ αποτυχημένες πρωτοβουλίες όπως το Σχέδιο Ανάν και οι μεταγενέστερες διαπραγματεύσεις επιβεβαίωσαν τη δυσκολία επίτευξης λύσης. Στον 21ο αιώνα, οι ενεργειακές εξελίξεις προσέθεσαν νέα διάσταση. Η ανακάλυψη υδρογονανθράκων στην Κυπριακή ΑΟΖ ενίσχυσε τη γεωπολιτική σημασία του νησιού. Η ΕΕ, αναζητώντας ενεργειακή διαφοροποίηση, στηρίζεται στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, ενώ η Τουρκία αμφισβητεί τις θαλάσσιες ζώνες, κατά πάγια τακτικής της σε Κύπρο και Αιγαίο, επιδιώκοντας ισότιμη πρόσβαση στους πόρους. Παράλληλα, η Ελλάδα αναγνωρίζοντας το τραγικό λάθος της έλλειψης ολοκληρωμένης στρατηγικής το 1974, πλέον προβάλλει την ασπίδα του Δόγματος Ενιαίου Αμυντικού Χώρου, αντιλαμβανόμενη την Κύπρο ως την εσχατιά του Ελληνικού έθνους με ότι συνεπάγεται αυτό ως προς την αμυντική της θωράκιση. Οι αλληλεπιδράσεις στο Αιγαίο, οι ρόλοι της Βρετανίας ως πρώην αποικιοκράτη με κυρίαρχες βάσεις, καθώς και οι προσπάθειες μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ, Ρωσία) για σταθεροποίηση, συνθέτουν ένα περίπλοκο τοπίο. Σε αυτό το πλαίσιο, το Κυπριακό παραμένοντας μια «παγωμένη σύγκρουση» και αντανακλώντας τον ανταγωνισμό ισχύος, τα συμφέροντα στην ενέργεια, τη στρατηγική θέση του νησιού επηρεάζει τα μέγιστα τις Ελληνοτουρκικές ισορροπίες με πολυσύνθετο τρόπο.