Ζητήματα από την καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης στην αγορά της ενέργειας

Abstract

Ο χώρος της ενέργειας είναι άμεσα συναρτώμενος με την κοινωνική συνοχή και την οικονομική ανάπτυξη ενός κράτους και καλείται να υποστηρίξει αποδοτικά τους υπόλοιπους τομείς του. Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, μάλιστα, η διαμόρφωση κοινής ενεργειακής πολιτικής και η εγκαθίδρυση μιας ενοποιημένης εσωτερικής αγοράς ενέργειας αναβαθμίζεται σε διακηρυγμένη επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κωδικοποιημένη, μάλιστα, σε ξεχωριστό άρθρο, το άρθρο 194 ΣΛΕΕ. Οι εθνικές ενεργειακές αγορές, ανέκαθεν κατακερματισμένες και χαρακτηριζόμενες από μονοπώλια ιστορικών παρόχων, διανύουν πλέον μια φάση επαναπροσδιορισμού, καθώς έρχονται αντιμέτωπες με το φάσμα της σταδιακής απελευθέρωσης, η οποία δρομολογήθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και απαριθμεί έως σήμερα τρεις νομοθετικές παρεμβάσεις (με τελευταία την αποκαλούμενη «τρίτη δέσμη»). Η μετάβαση από την κλειστή στην ανοιχτή αγορά δεν είναι, όμως, καθόλου εύκολη, στο μέτρο που οι πρώην μονοπωλιακές επιχειρήσεις δεν είναι διατεθειμένες να εγκαταλείψουν τα κεκτημένα τους. Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στις στρεβλώσεις που επιφέρει στον ανταγωνισμό η βάσει του άρθρου 102 ΣΛΕΕ καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης των επιχειρήσεων στις υπό απελευθέρωση αγορές φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αρχικά, αναλύεται η δυναμικά εξελισσόμενη πορεία απελευθέρωσης των εν λόγω αγορών με αναφορά στις κυριότερες αλλαγές που επέφεραν οι τρεις «δέσμες» μέτρων. Επισημαίνονται οι συνέπειες της απελευθέρωσης, καθώς και η αλληλεπίδρασή της με την αντιμονοπωλιακή νομοθεσία, ως οι δυο βασικοί πυλώνες ανάπτυξης του ανταγωνισμού. Εν συνεχεία, γίνεται αναφορά στις προϋποθέσεις θεμελίωσης του πραγματικού του άρθρου 102 ΣΛΕΕ και στην πρακτική της ανάληψης δεσμεύσεων ως μέτρο για την αποφυγή διαπίστωσης της παράβασης του ίδιου άρθρου. Επιχειρείται μια καταγραφή των επίσημων προσεγγίσεων της Επιτροπής, ως θεματοφύλακα του δικαίου του ανταγωνισμού σε ενωσιακό επίπεδο, αλλά και των εθνικών αρχών ανταγωνισμού, στις συμπεριφορές εκείνες που στοιχειοθετούν κατά αυτές την έννοια της κατάχρησης στις ενεργειακές αγορές. Μέσα από τη συστηματική επεξεργασία μιας σειράς ενδεικτικών υποθέσεων επισημαίνονται οι νοθεύουσες στον ανταγωνισμό πρακτικές στις οποίες καταφεύγουν κατά κύριο λόγο οι δεσπόζουσες επιχειρήσεις, ώστε, ολοκληρώνοντας, να αναδειχθούν κοινά χαρακτηριστικά στη συμπεριφορά τους και να εξαχθούν ορισμένες συμπερασματικές παρατηρήσεις.