Η προστασία του καταναλωτή στις ηλεκτρονικές συμβάσεις

Abstract

Στην παρούσα μελέτη εξετάζουμε την κατάρτιση ηλεκτρονικών συμβάσεων στο πλαίσιο του ηλεκτρονικού εμπορίου και αναλύουμε τις απορρέουσες υποχρεώσεις και δικαιώματα για τα συμβαλλόμενα μέρη, έχοντας ως βασικό γνώμονα την προστασία των καταναλωτών. Εν είδει εισαγωγής, αναζητούμε την έννοια και τα είδη του ηλεκτρονικού εμπορίου και των ηλεκτρονικών συμβάσεων καθώς και τις υπαγόμενες σε αυτά δραστηριότητες (κεφάλαιο 1). Απομονώνοντας το θεσμό των ηλεκτρονικά καταρτιζόμενων συμβάσεων, οριοθετούμε το νομοθετικό πλαίσιο που τις ρυθμίζει αναλύοντας τα θεμελιώδη σχετικά νομοθετήματα του ενωσιακού και του εθνικού δικαίου. Από πλευράς ενωσιακού δικαίου, προσήκουσα έμφαση παρέχεται στην Οδηγία 2000/31/ΕΚ «για το ηλεκτρονικό εμπόριο», ενώ, σε εθνικό επίπεδο, επικεντρωνόμαστε στο Προεδρικό Διάταγμα 131/2003, το οποίο μετέφερε στο ελληνικό δίκαιο τις διατάξεις της ανωτέρω Οδηγίας, καθώς και στις διατάξεις του ν. 2251/1994 περί προστασίας του καταναλωτή κατά την κατάρτιση συμβάσεων εξ αποστάσεως (κεφάλαιο 2). Εν συνεχεία, περιγράφουμε τη διαδικασία σύναψης των διαδικτυακών συμβάσεων με τη βοήθεια κλασικών όρων του Αστικού Δικαίου, προσαρμοζομένων στο ψηφιακό περιβάλλον, όπως της νομικής φύσης, της συντέλεσης, της περιέλευσης και της ελαττωματικότητας των (ηλεκτρονικών) δηλώσεων βούλησης (κεφάλαιο 3). Επίσης, παρουσιάζουμε τους γενικούς όρους συναλλαγής (ΓΟΣ), οι οποίοι τίθενται μονομερώς στις ηλεκτρονικές συμβάσεις από το ισχυρότερο συμβαλλόμενο μέρος και εξετάζουμε τα στάδια ελέγχου του κύρους τους με γνώμονα την προστασία των καταναλωτών (κεφάλαιο 4). Ακόμη, παραμένοντας στο πεδίο των προστατευτικών μηχανισμών υπέρ των καταναλωτών, όπως αυτοί ενισχύθηκαν μέσω της Οδηγίας 2011/83/ΕΕ σχετικά με τα δικαιώματα των καταναλωτών, εκθέτουμε το σύνολο των πληροφοριών τις οποίες υποχρεούνται να παρέχουν σε αυτούς οι προμηθευτές στο πλαίσιο των ηλεκτρονικών συμβάσεων καθώς και τον τρόπο με τον οποίο οφείλουν να τις γνωστοποιούν σε προσυμβατικό αλλά και συμβατικό στάδιο (κεφάλαιο 5). Κατά παρόμοιο τρόπο, εστιάζουμε στους όρους και τις έννομες συνέπειες άσκησης του βαρυσήμαντου δικαιώματος της αναιτιολόγητης υπαναχώρησης των καταναλωτών από μια ηλεκτρονική σύμβαση εντός 14 ημερών από την κατάρτισή της (κεφάλαιο 6). Ιδιαίτερη μνεία γίνεται, επιπλέον, σε δύο επίκαιρες μορφές ηλεκτρονικών συμβάσεων και, πιο συγκεκριμένα, τις συμβάσεις ψηφιακού περιεχομένου και τις συμβάσεις σε ψηφιακές πλατφόρμες, οι οποίες παρουσιάζουν διάφορες ιδιαιτερότητες σε σχέση με τις υπόλοιπες ηλεκτρονικές συμβάσεις (κεφάλαιο 7). Στη συνέχεια, εισερχόμενοι στο χώρο των διασυνοριακών ηλεκτρονικών συναλλαγών, ερευνούμε τη διεθνή δικαιοδοσία και το εφαρμοστέο δίκαιο που διέπουν την επίλυση των διαφορών που ενδεχομένως προκύπτουν από τις εν λόγω συναλλαγές. Βασικό άξονα για την ανεύρεση της διεθνούς δικαιοδοσίας, δηλαδή της αρμοδιότητας των δικαστηρίων μιας συγκεκριμένης Πολιτείας για την επίλυση των διαφορών που απορρέουν από διασυνοριακές καταναλωτικές συμβάσεις, συνιστά ο «Κανονισμός Βρυξέλλες Ι», ενώ, αντίστοιχα, για την επιλογή του εφαρμοστέου δικαίου, βασιζόμαστε στον «Κανονισμό Ρώμη Ι». Ειδική αναφορά γίνεται στην «αρχή της χώρας προέλευσης», η οποία καθιερώθηκε από την Οδηγία 2000/31/ΕΚ (κεφάλαιο 8). Επιπρόσθετα, ασχολούμαστε με τα μέσα που χρησιμοποιούν οι καταναλωτές προκειμένου να πραγματοποιήσουν τις πληρωμές τους κατά τη σύναψη ηλεκτρονικών συμβάσεων. Την προσοχή μας εστιάζουμε στην πληρωμή μέσω πιστωτικής κάρτας καθώς και στην τριμερή σχέση που αναφύεται (μεταξύ του εκδότη, του κατόχου – καταναλωτή και της συμβεβλημένης επιχείρησης) και τους κινδύνους που δημιουργούνται από τη χρήση της (κεφάλαιο 9). Απαραίτητη κρίνεται ακόμη η αναζήτηση του νομικού πλαισίου ένδικης προστασίας του καταναλωτή εξαιτίας παραβίασης των ηλεκτρονικών συμβάσεων, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, αλλά και των μέσων εξωδικαστικής επίλυσης των συμβατικών διενέξεων. Μεταξύ αυτών, αποδίδουμε τη δέουσα σημασία στην ηλεκτρονική επίλυση των διαφορών, η οποία λαμβάνει ολοένα μεγαλύτερες διαστάσεις με το πέρασμα των χρόνων (κεφάλαιο 10). Τέλος, παραθέτουμε κάποια ενδιαφέροντα στατιστικά στοιχεία που επιδεικνύουν τη σταδιακή ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου (κεφάλαιο 11).