Διερεύνηση εναλλακτικών μεθόδων μακροχρόνιων οικονομικών προβολών συστημάτων κοινωνικής προστασίας, με εφαρμογές στην Ελλάδα

Abstract

Οι ολοένα αυξανόμενες παροχές κοινωνικής προστασίας στην Ελλάδα έχουν αποτελέσει τα τελευταία χρόνια αιχμή του δόρατος στο δημοσιονομικό πρόβλημα της Χώρας καθώς και κύριο λόγο της παρ’ ολίγον επίσημης πτώχευσής της. Σημαντικό παράγοντα σε αυτή τη δημοσιονομική ολίσθηση αποτελεί η γήρανση του πληθυσμού παγκοσμίως. Η παρούσα διατριβή αρχικά παραθέτει τα διαθέσιμα μοντέλα προβολών κοινωνικής προστασίας και εξετάζει την έκταση της χρήσης τους στο χώρο της κοινωνικής ασφάλισης. Πριν από την ανάπτυξη των ερευνητικών ερωτημάτων, αναλύεται το παρόν σύστημα συντάξεων και παρατίθενται οι λόγοι αλλά και η τεκμηρίωση του γιατί αυτό έχει υπάρξει αφερέγγυο. Έπειτα, αναλύεται ένα μακροοικονομικό μοντέλο παραδοχών, αυτό της Ευρωπαϊκής επιτροπής, ως βάση παραδοχών για τη μετέπειτα ανάπτυξη προβολών. Τέλος, για το τμήμα της προεργασίας, αναλύονται εις βάθος τα μοντέλα Νοητής Κεφαλαιοποίησης, η χρήση τους, η διεθνής αλλά και η ελληνική εμπειρία καθώς και τα μαθηματικά πίσω από τη λειτουργία τους. Προχωρώντας στα ερευνητικά ερωτήματα, πρώτον, εκτιμάται η εξέλιξη της συνταξιοδοτικής δαπάνης στον πρώτο πυλώνα με την υπόθεση ότι η κύρια σύνταξη μετατρέπεται σε σύστημα νοητής κεφαλαιοποίησης από απλό διανεμητικό με ταυτόχρονη μείωση της εισφοράς και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα αυτής. Συνολικά, οι παροχές που θα πρέπει να καταβάλλει το κράτος μειώνονται αισθητά μέχρι το 2060, με ταυτόχρονη μείωση των ποσοστών αναπλήρωσης των συνταξιούχων, το οποίο καλείται να συμπληρωθεί από τη – νέα – επικουρική σύνταξη. Δεύτερον, εκτιμάται η δημοσιονομική εξέλιξη του συστήματος επικουρικής ασφάλισης εάν από νοητής κεφαλαιοποίησης μετατρεπόταν σε κεφαλαιοποιητικό, με ταυτόχρονη ενσωμάτωση όλων ανεξαρτήτως των ασφαλισμένων της κύριας σύνταξης, σε αντίθεση με τη σημερινή νομοθεσία όπου προβλέπει ότι ένα μόνο τμήμα του πληθυσμού εισφέρει σε επικουρικά ταμεία. Ερευνώνται επίσης τα σχετικά θεσμικά και οργανωτικά που ανακύπτουν από μια τέτοια πιθανή μετάβαση. Το αντιστάθμισμα όμως είναι τα αυξημένα ποσοστά αναπλήρωσης και το αποθεματικό που δύναται να δημιουργηθεί προς επένδυση. Τρίτο και τελευταίο ερευνητικό ερώτημα αποτελεί η εξέλιξη του «αφανούς» χρέους του ασφαλιστικού συστήματος. Το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα, όντας διανεμητικό, δημιουργεί μελλοντικές υποχρεώσεις ανεξάρτητα από την ικανότητα κάλυψής τους. Το συνολικό έλλειμμα που προκύπτει στο διηνεκές, γνωστό και ως «κρυφό»/ «αφανές» χρέος, καθότι δεν εγγράφεται στις οικονομικές καταστάσεις του κράτους παρότι είναι απαραίτητο να καταβληθεί την εκάστοτε στιγμή, υπολογίζεται για τις διάφορες μελέτες που έχουν εκπονηθεί και αναλύονται τα αποτελέσματα. Οι υπολογισμοί καταλήγουν στο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μικρή συνολικά θετική επίδραση στο αφανές χρέος, δεν προκύπτει όμως σαφής ένδειξη για το κατά πόσο οφείλεται κάτι τέτοιο σε θετικά μακροοικονομικά μεγέθη ή στις εφαρμοσθείσες μεταρρυθμίσεις των συνταξιοδοτικών συστημάτων πανευρωπαϊκά. Η διατριβή ολοκληρώνεται εξετάζοντας τους περιορισμούς που ανακύπτουν λόγω της επίδρασης της πανδημίας COVID-19 στα αποτελέσματα αυτής καθώς και προτάσεις για μελλοντική έρευνα.